Het millenniumprobleem: Het landelijk platform

Er zou in Nederland ook eens geoefend moeten worden

Het landelijk Millennium Platform is redelijk tevreden met de Nederlandse voorbereiding op het millenniumprobleem. Maar over het buitenland heeft het zijn twijfels. Er zijn ook nog de gevaren van 'ongewenste anticipatie'. En het zou een goede indruk maken als bijvoorbeeld de Rotterdamse haven grootscheeps met het noodplan zou oefenen.

Door Karel Knip

'Het gaat niet slecht met de aanpak van het millenniumprobleem in Nederland. Het grootste gevaar is inmiddels dat er gezapigheid dreigt. De voornaamste aanpassingen zijn achter de rug, de datum 9 september 1999 heeft geen enkel probleem opgeleverd en bij het grote publiek begint zoetjesaan het idee post te vatten dat het allemaal vanzelf wel goed komt. Daardoor zouden essentiële aanpassingen en noodplannen uiteindelijk niet gereed kunen komen. We moeten alert blijven en door blijven werken.' Dat zegt Peter Hagedoorn, directeur van het landelijk Millennium Platform in Den Haag. "Nederland heeft zijn millenniumprobleem aardig onder controle. Maar voor veel buitenland geldt dat niet. Duitsland is erg laat begonnen en heeft nog een achterstand, onder andere bij het wegtransport en de douane. Over Italië maken we ons grote zorgen, daar is het probleem volstrekt genegeerd. Spanje loopt ook nogal achter en van Frankrijk krijgen we bitter weinig te horen. We moeten er op bedacht zijn dat de Nederlandse millenniumproblemen pas geleidelijk aan in de weken na 1 januari 2000 vanuit het buitenland ontstaan. " Dat zegt Paul de Graaf, voorzitter van de werkgroep ketenproblematiek van het Millennium Platform."

"Het gaat zeker niet slecht met de aanpak van het Nederlandse millenniumprobleem als zodanig. Maar niemand kan voorspellen of er tegen het eind van het jaar niet opeens paniek uitbreekt, dat het publiek geld, benzine en levensmiddelen gaat hamsteren. Veel hangt van de public confidence af. Grote organisaties en bedrijven zouden wat meer opening van zaken moeten geven over hun vorderingen en restproblemen. Het wordt tijd dat ze die verantwoordelijkheid nemen. Zoals minister Van Boxtel het laatst deed voor de overheidsinstellingen en de Gasunie en de NS voor de spoorwegen." Dat zegt Max Kerremans, manager communicatie van het Platform.

Waar de drie voorlieden van het landelijk Millennium Platform het tijdens het interview snel over eens zijn is dat op 1 januari 2000 onvermijdelijk geconstateerd gaat worden dat het Platform het niet goed gedaan heeft. "Als alles goed gaat hebben wij natuurlijk veel te veel onrust gezaaid. Gaan er belangrijke dingen fout dan hebben we onvoldoende aan de bel getrokken." Het goede humeur lijdt er niet onder.Met inmiddels nog maar 98 dagen (71 werkdagen) tot de beruchte datum te gaan, is het landelijk Millennium Platform in Den Haag de activiteiten geleidelijk aan het verleggen. Kort na de oprichting in de zomer van 1997 lag het accent op de bewustwording, de snelle inventarisatie en het scheppen van voorwaarden voor actie en het geven van hulp. Het laatste kwartaal zal men meer aandacht besteden aan de monitoring, vooral van het werk aan de noodplannen, en aan de communicatie.

Het Millennium Platform heeft in die twee jaar veel werk verzet. En met goed gevolg: volgens onderzoeken van de Gartner Group en anderen behoort Nederland wat betreft millenniumaanpak tot 's werelds toptien. Die bestaat uit alle Angelsaksische landen (waaronder Nieuw Zeeland en Australië) en Scandinavië. Hagedoorn: "Je zou kunnen zeggen dat Noord-West Europa er goed voor staat. Zweden en Engeland zijn het vroegst begonnen, maar Engeland liep later vertraging op door de regeringswisseling."

"Engeland begon al in de zomer van '96 met 'Task Force 2000'. Dat is min of meer ons voorbeeld geweest. Wij kwamen een jaar later, toen de multinationals al bezig waren, en hadden het grote voordeel dat een topindustrieel als Jan Timmer en toonaangevende politici als premier Kok en minister Wijers bereid waren zich publiekelijk voor de zaak in te zetten. Ook minister Borst, die na een pilotstudie bij het Antonius-ziekenhuis in Nieuwegein direct overtuigd was van de omvang van het probleem (en prompt het Millennium Platform Zorg oprichtte) heeft een voorname rol gespeeld."

Kerremans: "Of er in Nederland nu wel of niet onopgeloste en storende 99/00 computerproblemen zullen overblijven, dat weet niemand. Dat is inherent aan het probleem, je weet bij zo'n uniek fenomeen nooit of je aan alles gedacht hebt. De twee meest vitale sectoren, energie en telecommunicatie, hebben de 99/ 00 reparatie en de noodplannen goed op orde. Telefoonstoringen lijken hoogstens te verwachten van al die zelf- geïnstalleerde randapparatuur." Plotseling opduikende geruchten als zou Internet, dat juist bij de jaarwisseling een essentiële schakel is in de 'early warning', op 1 januari waarschijnlijk down gaan blijken loos alarm. Hagedoorn: "De Nederlandse liga van Internetproviders heeft laten weten dat alle protocollen 2000-bestendig zijn. Hoogstens is er een verhoogde kans op virusbesmetting want er blijken veel happy millennium-virussen in de maak."

Een flink deel van het midden- en kleinbedrijf, dat laat van start ging, heeft zijn achterstand snel ingelopen. De kleinere bedrijven hebben het comfort dat ze hun programma's en hardware nog aardig kunnen overzien. Uiteindelijk lijken toch in de heel complexe systemen de onzekerheden het grootst, dus bij de grote bedrijven zoals KPN, Shell, Akzo, de banken en niet te vergeten de gemeenten. Hoe dan ook: er is geen zinnig woord over de risico's te zeggen. " Vast staat wel," zegt Kerremans, "dat het inventariseren en repareren van het 99/00 probleem lang niet zo ondoenlijk was als allerlei onheilsprofeten ons wilden laten geloven. Dat al die doemdenkers hier niet de toon konden zetten, en dat er gewoon rustig kon worden doorgewerkt, dat is een groot winstpunt geweest."

Veel bedrijven constateerden tot hun schrik dat ze helemaal geen deugdelijk contingency plan hadden voor het geval de stroom of telefoon zou uitvallen - of dat nu met de jaarwisseling of op een ander moment zou zijn. Voor die bedrijven is de 2000-exercitie sowieso nuttig geweest. De meeste noodplannen zijn inmiddels min of meer rond, al laat het testen daarvan te wensen over. Op het gebied van openbare orde en veiligheid waren er allerlei competentiekwesties, maar daar is met vrucht aan gewerkt door de commissie Alders. Hagedoorn: "Misschien zou er in Nederland ook eens wat geoefend moeten worden met de noodplannen. De oefening met het Nationale Noodnet liet zien dat dat zin heeft. De havenautoriteiten van New York hebben onlangs in alle openheid een omvangrijke drill met hun noodplan gehouden. Dat geeft het publiek vertrouwen en zo'n oefening zou ook goed zijn voor de Rotterdamse haven."

Hagedoorn: "Er komt geen tweede millenniumkrant meer. We hebben eigenlijk geen echt nieuws te melden en die eerste krant heeft ons maanden werk gekost. Een leger aan bedrijfsjuristen heeft gebakeleid over onze heldere statements. Ons 'bevriezingsadvies' van april blijft gelden: bedrijven, organisaties en instellingen moeten in de laatste weken van het jaar zo min mogelijk nieuwe systemen invoeren of veranderingen aanbrengen in bestaande computersystemen. Ze moeten bij de jaarwisseling zoveel mogelijk apparatuur uitzetten. En niet allerlei wetten, regels of samenwerkingen precies op 1 januari van kracht laten worden."

Kerremans: "In oktober zullen we nog een overzicht geven over de vorderingen en de stand van zaken per sector. En eind november zullen overheid en Millennium Platform zich nog tot het publiek richten. Misschien in neutrale termen, misschien ook met een gedragsgerichte boodschap: met een advies dus."

De voornaamste gevaren die er op dit moment zichtbaar zijn vallen onder de noemer 'ongewenst anticiperen'. Hagedoorn: "Als heel veel bedrijven op de laatste dag van het jaar al op voorhand overschakelen op eigen noodstroomvoorziening is dat een probaat middel om de stabiliteit van het openbare net in gevaar te brengen. Er moet per se voorkomen worden dat dat gebeurt, misschien is daar actief optreden voor nodig. Er waren pensioenfondsen die uit angst voor problemen het januari-pensioen alvast maar in december wilden uitkeren. Maar dat zou de banken in grote moeilijkheden brengen. Wij hebben duidelijk gemaakt dat dat een volkomen verkeerd signaal was." De banken kunnen het nog moeilijk genoeg krijgen. De Graaf: "Als alle Nederlandse gezinnen halverwege december besluiten uit voorzorg nodeloos vijfduizend gulden aan contanten op te nemen, dan is er op korte termijn behoefte aan miljarden guldens aan papiergeld. Dat kunnen de PIN- automaten niet leveren, gesteld al dat de Nederlandsche Bank het in huis heeft." Ook het plotseling hamsteren van levensmiddelen zou onvermijdelijk tot lege schappen leiden, hoeveel reserve de logistiek van de supermarkten ook heeft. Daar komt nog bij dat er kort na de jaarwisseling bijna zeker tijdelijk problemen gaan ontstaan met de telefoon en Internet, als iedereen tegelijk gaat controleren of de apparatuur het nog doet. De Graaf: "Aan dat probleem hebben we eigenlijk te laat gedacht en er lijkt weinig aan te doen. Ook daar zou je misschien nog afspraken over moeten maken."

Zo blijkt een land als Nederland, dat zo goed zijn best deed, zich toch nog te moeten voorbereiden op allerlei moeilijkheden. Veel daarvan zullen waarschijnlijk uit het buitenland komen. Nederland zit met handen en voeten aan het buitenland vast en achter de grens nam men de problemen vaak minder serieus. De Italianen rekenenen nu al op hun improvisatietalent. De Fransen zijn in tweede termijn hard aan het werk gegaan, maar laten heel weinig weten over hun vorderingen. De Graaf: "Als zij op het laatste moment besluiten een deel van hun kernreactoren af te schakelen kan dat voor het Europese koppelnet een groot probleem worden. En dit zal het improvisatie-talent van juist de Italianen op de proef stellen, want Italië neemt 's nachts altijd veel van het surplus aan Franse 'atoomstroom' af."

Ook Duitsland loopt, eigenaardig genoeg, achter in de aanpak van het 2000-probleem. De Duitse regering huldigde lange tijd het standpunt dat het millenniumprobleem louter een zaak van het bedrijfsleven was. De Graaf: "In de sfeer van 'toeleveren en uitbesteden' is het Nederlandse bedrijfsleven erg afhankelijk van het Duitse. Als veel Duitse bedrijven op of na 1 januari vastlopen zullen hier in de weken daarna geleidelijk aan steeds grotere problemen ontstaan. De logistieke ketens zijn tegenwoordig lang, er ontstaat makkelijk een domino-effect." De Graaf: "De Europese Commissie en de directoraten voor het energie- en industriebeleid hadden natuurlijk een rol moeten spelen in de grensoverschrijdende aspecten van het millenniumprobleem. Ik denk aan de internationale netten: spoorwegen, elektriciteit, wegtransport, douane, havens, luchtverkeersleiding. Maar de commissie heeft hoegenaamd niets gedaan."

Hagedoorn: "Je zag op een gegeven moment dat de Verenigde Naties wèl nuttige initiatieven ging nemen. Met steun van de Wereldbank is in februari het International Y2K Cooperation Center opgericht voor informatie-uitwisseling over de vorderingen tussen staten onderling. Het IYCC verspreidt zijn informatie via Internet. De Europese Commissie kon maar niet besluiten daaraan mee te doen. Je schaamt je voor de internationale rol die de Commissie niet heeft gespeeld."

Wat doet het Millennium Platform op oudejaarsavond? Hagedoorn: "Dan zitten we hier op kantoor en kijken we waarschijnlijk naar CNN en naar de global early warning site van IYCC. Kijken wat er mis gaat in Nieuw Zeeland, Australië en later in Japan, Indonesië, China en India. Iedereen kan meekijken, want het zijn publieke sites. Maar veel nut heeft het natuurlijk niet meer, een waarschuwing in die laatste paar uur. Misschien werkt het wel averechts."

IYCC's website: www.iy2kcc.org

Dit is het achtste deel in een serie over het millenniumprobleem. De eerdere delen verschenen in de maanden april t/m juli.