Vul de schuren: De voorbereiding op het millenniumprobleem

Door Michiel van Nieuwstadt
Een overzicht van de voorbereidingen op het millenniumprobleem in diverse sectoren van de economie. Van luchtvaartmaatschappijen tot ziekenhuizen. De noodzakelijke voorzorgsmaatregelen zijn of worden getroffen, maar een rampje hier en daar valt toch niet uit te sluiten. Bedrijven wordt in ieder geval aan- geraden om eind 1999 de voorraden op het maximale niveau te hebben.

Feestnummers kunnen vandaag beter een voorschot nemen op de millenniumviering van volgend jaar. Het dan beoogde knalfeest staat op losse schroeven. ,,Er zullen eind 1999 veel mensen aan het werk zijn', zegt projectleider P. Hagedoorn van het Millenniumplatform. ,,De rest kan het beste rustig thuis gaan zitten.' In de Tweede Kamer is geopperd grootschalige millenniumfeesten af te gelasten om politie en brandweer te ontlasten.

Verantwoordelijken voor oplossing van het millenniumprobleem zullen al uren voor de jaarwisseling aan de buis gekluisterd zitten. Vanaf het middaguur kunnen zij zien welke calamiteiten worden veroorzaakt door computers die problemen hebben met de overgang van 1999 maar 2000. ,,Vanaf de datumgrens in het Verre Oosten, ten oosten van Nieuw Zeeland, worden de ervaringen langzaam maar zeker zichtbaar', zegt directeur E. Hofstee van de luchtvaartinspectie (onderdeel van Verkeer en Waterstaat). ,,Misschien kunnen we die ervaringen nog gebruiken.'

Het toevluchtsoord dat Hofstee voor de eeuwwisseling op het oog heeft is evenmin aantrekkelijk voor grote festiviteiten. ,,Misschien is een vliegtuig in de lucht nog de meest veilige plek', zegt hij. ,,Het is in elk geval stand alone [niet afhankelijk van andere elektronische systemen]. Maar het zou me niet verbazen als thuisblijvers alleen worden opgeschrikt door de rotjes die de buurjongen aan het afsteken is.'

Vliegtuigen zullen, wat de luchtvaartinspectie betreft, in elk geval vliegen. ,,Mijn verwachting is dat het Nederlandse luchtruim niet gesloten hoeft te worden', zegt Hofstee. ,,Op zijn hoogst zal de capaciteit iets minder zijn omdat vliegtuigen bijvoorbeeld iets verder van elkaar moeten vliegen.'

Vliegtuigfabrikanten zullen het probleem volgens Hofstee op tijd hebben opgelost. Twijfel bestaat nog wel over vliegverkeer in en naar het buitenland. ,,In veel ontwikkelingslanden is de verkeersleiding nauwelijks geautomatiseerd', zegt Hofstee. ,,Daar zullen weinig problemen zijn. Westerse landen zijn vergevorderd met een oplossing. Het probleem ligt in de groep landen die daar juist tussenin vallen.'

KLM houdt nog een slag om de arm. Een mogelijk struikelblok zijn de verzekeringsmaatschappijen die van de luchtvaartmaatschappij willen weten in hoeverre het probleem onder controle is. Of voor vliegen rond het jaar 2000 een hogere premie vereist is, blijkt volgens een woordvoerder in de loop van volgend jaar.

Een jaar voor het grote moment waagt Hagedoorn van het Millenniumplatform zich aan een optimistische prognose. ,,Als we door gaan zoals we nu doen zullen er geen grote rampen gebeuren', zegt hij. ,,Niet in Nederland tenminste. Natuurlijk zullen we kleine dingen over het hoofd zien. Een groot winkelbedrijf heeft misschien de koeling niet goed afgesteld en zal zijn voorraad moeten weggooien. Maar cruciale sectoren zoals telecommunicatie en energie zullen in orde zijn.'

Hagedoorn maakt zich wel zorgen over de aanpak van het probleem bij kleine bedrijven. ,,Zij beginnen vaak te laat', zegt hij. Hagedoorn hoopt bij kleine en middelgrote ondernemingen nog een deel van de achtduizend vutters, gepensioneerden en andere gegadigden te werk te kunnen stellen die eerder dit jaar in een campagne geworven zijn. Tot op heden zijn deze mensen niet aan het werk gekomen, volgens Hagedoorn omdat de vraag naar extra hulpkrachten tegenvalt en bedrijven vaak zeer gespecialiseerde mensen nodig hebben.

Een kwart of meer van deze arbeidspool zou volgens Hagedoorn vanaf het komend voorjaar alsnog aan de slag kunnen via deelname in zogeheten vliegende brigades, ploegjes mensen die door kleine bedrijven kunnen worden ingeschakeld om het millenniumprobleem in een of twee dagen in kaart te brengen.

Een risicofactor bij uitstek zijn knooppunten van vervoer en transport. ,,Neem de haven van Rotterdam', zegt Hagedoorn. ,,Daar komen tien- tot twintigduizend veelal kleine bedrijven bij elkaar. Het ingewikkelde logistieke proces is, met alle overstappen van het ene naar het andere transportsysteem, zeer kwetsbaar. Niemand overziet het, er is te weinig regie.'

Volgens het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam zijn de radar- en communicatiesystemen in de haven binnenkort millenniumbestendig. De chips in sluizen en sleepboten zullen pas later gereed komen. ,,Dat wordt wel deze zomer of nog later', aldus een woordvoerder. ,,Je moet prioriteiten stellen.'

De haven van Londen heeft vorige week aangekondigd dat vloeibare lading (olie, chemicalien) een uur voor en na de millenniumwisseling niet verladen mag worden. Het havenbedrijf verzekerde vorige maand dat de Rotterdamse haven tijdens de eeuwwisseling open blijft. Schepen die niet millenniumbestendig zijn komen er niet in. Het havenbedrijf heeft echter nog geen idee hoe dit gecontroleerd zou moeten worden. Ook over de afwikkeling van het transport vanaf de kade bestaat nog weinig duidelijkheid. H. Rootliep, projectleider van het Millenniumplatform Transport en voormalig bestuursvoorzitter van Nedlloyd zegt: ,,We zijn niet veel verder dan de constatering dat er problemen kunnen zijn. De komende maanden zullen we alles op de rails moeten zetten.'

Die stand van zaken contrasteert met een sector als het bankwezen. Nederlandse banken moeten hun zaken vanaf vandaag op orde hebben. Hoeveel banken daarin daadwerkelijk zijn geslaagd wil toezichthouder De Nederlandsche Bank niet zeggen. ,,De kleine banken hebben wat meer moeite', aldus een woordvoerder.

In Canada zal de centrale bank extra bankbiljetten drukken om in de aanloop naar de eeuwwisseling het hoofd te bieden aan een eventuele grotere vraag. De Nederlandsche Bank ziet daartoe geen aanleiding. ,,Wij verwachten geen run op de banken', zegt de woordvoerder. ,,En als die er komt valt daar toch niet tegenop te drukken.' Uit voorzorg is wel besloten versleten of beschadigde hondertjes die uit de roulatie worden genomen niet te vernietigen, maar even te bewaren voor geval van nood.

Calamiteiten of niet, het millenniumprobleem valt volgend jaar niet te negeren. Voorzorgsmaatregelen zullen overal ter wereld een stempel drukken op de economische ontwikkeling. Sommige gerenommeerde economen voorzien een recessie.

Hagedoorn van het Millenniumplatform stelt dat de Nederlandse economie in de laatste maanden van 1999 zal overschakelen naar 'waakvlamniveau'. ,,Bedrijven moeten zo min mogelijk wijzigingen doorvoeren in hun bedrijfsvoering', zegt hij. ,,Investeringen moeten op een laag pitje. Er moet geen nieuwe computerprogrammatuur worden geinstalleerd.' Hagedoorn houdt zijn hart vast voor nieuwe wetgeving die per 1 januari van het jaar 2000 van kracht wordt. ,,De overheid moet daar enorm mee oppassen.'

Het waakvlamniveau waarop de Nederlandse economie in de tweede helft van volgend jaar zou moeten draaien wordt echter gecompenseerd doordat bedrijven voorraden aanleggen. Hagedoorn kent onderzoek waaruit blijkt dat bedrijven volgend jaar voor 14 in plaats van de reguliere 12 maanden voorraden zullen aanleggen.

Hagedoorn wil de consument niet adviseren te gaan hamsteren, maar voor bedrijven ligt dat anders. ,,Tegen het einde van 1999 is het daarvoor te laat. De schuren zullen maximaal vol liggen.'

Volgens directeur G. Cals van branchevereniging Vewin streven de omstreeks 20 waterleidingbedrijven die Nederland telt ernaar vanaf 1 januari 2000 tenminste 10 dagen zonder energie- en andere leveringen te kunnen. Noodaggregaten staan gereed om de waterpompen aan te drijven als de elektriciteit uitvalt, chemicalien worden ingeslagen voor als de toelevering stokt.

Evenals de energiebedrijven garanderen de waterleidingbedrijven niet dat de levering ongeschonden de millenniumwissel doorstaat. Kleine zakelijke gebruikers en consumenten kunnen gezamenlijk per waterleidingbedrijf maximaal drie miljoen aan schade claimen. In contracten met grote gebruikers wordt de levering volgens Cals in het geheel niet gegarandeerd. ,,Wij proberen wel onze klanten ervan bewust te maken welk risico ze lopen.' In reactie hierop hebben sommige ziekenhuizen besloten tankwagens met reservecapaciteit te installeren.

Hoofd projectbureau H. Canters van het Millenniumplatform Zorg ziet weinig in deze aanpak. ,,Dat water is na drie dagen niet meer te gebruiken', zegt hij.

De Algemene Rekenkamer publiceerde deze maand een kritisch rapport over de aanpak van het millenniumprobleem in de zorgsector. Enquetes onder verantwoordelijken geven een te optimistisch beeld van de stand van zaken en van vitale systemen (intensive care, hartbewakingsapparatuur) staat niet vast dat die functioneren.

,,Er is nog veel te testen', aldus Canters. ,,Maar de sector is qua planning ook afhankelijk van leveranciers van apparatuur.' Volgens Canters kan apparatuur ,,in en aan de patient' altijd worden overgezet op handbediening. Probleem is dat er voldoende mensen beschikbaar moeten zijn die weten hoe die handbediening functioneert. ,,Mensen zullen daarvoor moeten worden opgeleid', zegt Canters.

Het is zijns inziens duidelijk dat de capaciteit van ziekenhuizen eind volgend jaar aanzienlijk gereduceerd zal zijn. ,,Rond kerst en de jaarwisseling worden in ziekenhuizen toch al minder patienten opgenomen. Dat zul je volgend jaar in versterkte mate zien.' De zorgsector wil het probleem in de zomer van volgend jaar onder de duim hebben. Zoals in veel andere sectoren betekent dat niet dat alle problemen zijn opgelost. Een apparaat dat de resterende duur van de zwangerschap berekent zal op een print aangeven dat kinderen ergens in het voorjaar van 1900 geboren gaan worden. ,,In dat soort zaken moet je nu niet al te veel tijd steken', zegt Canters.

De 180 automatiseerders die werken voor de divisie landelijke dagbladen van PCM Uitgevers houden zich sinds medio vorig jaar nog uitsluitend bezig met de de dagelijkse productie en het millenniumprobleem of projecten die daaraan gerelateerd zijn. ,,Tussen december 1999 en februari 2000 zijn alle verloven ingetrokken', zegt automatiseerder L. Wiegel van PCM, uitgever van onder meer NRC Handelsblad.

De systemen van de voormalige Dagbladunie draaien onder meer op grote zware computers van Tandem. In oktober van dit jaar leverde dit Amerikaanse bedrijf een nieuwe millenniumbestendige variant van de software die draait op deze zogeheten mainframes. ,,Met het invoeren daarvan zijn we vier weekeinden bezig geweest', zegt Wiegel. ,,Toen we daar mee klaar waren had Tandem toch nog wat foutjes gevonden. We hebben een nieuwe versie van het besturingssysteem geinstalleerd. Begin volgend jaar staan weer vier testweekends op het programma.'

Andere computer- en softwareleveranciers kennen vergelijkbare problemen. Vorige maand bracht Microsoft het bericht naar buiten dat het besturingssysteem Windows 98 niet helemaal millenniumbestendig is. Programmatuur om de problemen te herstellen is gratis beschikbaar.

,,Maar het probleem is dat er bij Microsoft sprake is van voortschrijdend inzicht', zegt J. van den Broek van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Van den Broek onderhandelt namens de rijksoverheid met Microsoft over de millenniumproblemen in de Windowsapplicaties van meer dan 225.000 rijksambtenaren. ,,Je kunt vandaag op de website lezen dat producten millenniumproof zijn. Morgen is het misschien anders. Wij willen zekerheid.'

De overheid eist van Microsoft dat alle software op tijd millenniumbestendig zal zijn. ,,Wij gaan er vanuit dat een pc volgens de specificaties moet blijven functioneren', zegt Van den Broek. ,,Microsoft geeft echter wel een garantie dat de software functioneert, maar niet dat die werkt op een bepaalde pc. De computermaker geeft weer geen garantie voor apparatuur als daarop bepaalde software draait. Dat is natuurlijk van de zotte.'

Automatiseerder Raet, die de systemen bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft geimplementeerd voelt zich volgens Van den Broek in een hoek gedrongen. ,,Wij willen garanties, zij zeggen dat ze die niet kunnen geven als ze met software en computers zitten die niet werken', zegt hij.

,,Software wordt in een laboratorium op een, twee of drie soorten computers doorgetest', zegt Hagedoorn van het Millenniumplatform, vroeger werkzaam bij Raet. ,,Daarop werkt het dan perfect. Maar de combinatie apparatuur en programma's kan altijd problemen opleveren. Dat is vandaag de dag niet anders. Bij grote bedrijven ligt de integratiefunctie bovendien doorgaans bij de afnemer, die is de enige die het proces door en door kent.'

Jurist P. van Schelven, die onder meer automatiseerders als klant heeft zegt: ,,Wat heb je aan garanties. Als een leverancier aan al zijn klanten zo'n papiertje geeft sta je bij een calamiteit toch nog achterin de rij.'

Klanten van grote softwareproducenten kunnen in elk geval hoop putten uit het feit dat de grote computer- en softwaremakers vele ogen op zich gericht weten. Als voorproefje van de hoon die dreigt voor leveranciers van niet-millenniumbestendige producten circuleert op Internet het volgende gefingeerde persbericht: ,,Officiele bekendmaking van Microsoft: de datum waarop het nieuwe besturingssysteem Windows 2000 wordt uitgebracht is uitgesteld tot het tweede kwartaal van 1901.'