De oplossing voor het millenniumprobleem: Vlucht!

Ze weten alles over de 'millenium-bug': de computerstoring die kan optreden bij het aanbreken van het jaar 2000. En juist zij, de computer-experts, wachten dat moment niet af. Ze slaan op de vlucht. Of verzamelen voedsel, wijn en harde valuta omdat ze bang zijn voor de totale chaos. 'Als mensen weten dat een programmeur hem smeert, geeft dat te denken.'

Ine Poppe

Computerdeskundige Frank Slobbe (31) heeft zijn huis in Haarlem van een half miljoen onderverhuurd en is een maand geleden naar Australië geëmigreerd. Over ruim een jaar — hij gaat uit van het ergste — zullen banken geen geld meer uitgeven, de koeling in supermarkten het begeven, voedselvoorraden opraken, water en licht niet meer tot de woningen komen, de verwarming uitvallen en anarchistische elementen hun slag slaan. Hij wil niet in Nederland zijn als het doemscenario van een ontregelde samenleving waar doden en gewonden vallen, en chaos meester is, werkelijkheid wordt. De komende millenniumwisseling maakt Frank Slobbe bijzonder zenuwachtig. Hij werkte jarenlang als computerprogrammeur bij banken en overheid. Hij surfde op Internet om meer te weten te komen over Y2K, de overgang van het jaar 1999 naar 2000. ,,Ik ben me rot geschrokken. Ministeries doen rampenoefeningen,gemeenten en sociale diensten worstelen met hun administratie, ziekenhuizen zijn nerveus, verzekeraars weigeren garant te staan, militairen en verpleegsters krijgen geen verlof en dan nog te zwijgen over minder goed georganiseerde landen. Het millenniumprobleem is een sociaal-maatschappelijk probleem. Geen kortstondig ongemak waar je nauwelijks wat van merkt.'

De bron van Slobbe's angstvisioenen is inmiddels met grote regelmaat in het nieuws. Directeuren van grote bedrijven en instellingen verzekeren dat zij de 'millennium-bug' meester zijn; het Millennium Platform is een publiekscampagne begonnen en al maanden geleden werden (gepensioneerde en beginnende) programmeurs opgeroepen om bedrijven en instellingen 'millennium-proof' te maken. Ze moeten de computersystemen aanpassen om te voorkomen dat ze tijdens de eeuwwisseling om 00:00 op tilt slaan.

Het probleem is inmiddels bekend. In de jaren vijftig en zestig toen computergeheugen beperkt en duur was, ontwierpen de programmeurs een systeem om een datum zo kort mogelijk weer te geven. Viercijferige jaartallen werden afgekort tot twee cijfers, zo werd 1969 weergegeven als 69. De '19' van het jaartal afhalen bespaarde kostbaar geheugen. Iedereen wist wat er zou gebeurde als dit systeem bij de start van het jaar 2000 nog altijd in gebruik zou zijn: de computers zouden een eeuw in tijd terugspringen; 00 lezen als 1900. Ach, die systemen zouden tegen die tijd allang vervangen zijn, redeneerden de verantwoordelijke managers. Maar de code bleef bestaan — vaak diep weggestopt in het systeem.

Computersystemen die niet op tijd zijn aangepast, zullen op 1 januari 2000, precies om 00.00 een fout kunnen genereren en zichzelf uitschakelen. Hoe snel dit technische mankement in een sociaal-maatschappelijk probleem kan ontaarden, blijkt alleen al als in de supermarkt de computer uitvalt die de kassa's aanstuurt: rijen ongeduldige klanten, stijgend winkeldiefstal en uiteindelijk sluit de winkel en kan niemand meer iets kopen.

Bunkers
In het computerblad Wired van augustus dit jaar voorspelt de Amerikaanse programmeur Scott Olmsted dat volgend jaar rond deze tijd, op elk feestje het gespreksonderwerp zal zijn: 'Wat doe jij aan het millenniumprobleem?' Olmsted nam alvast zijn maatregelen: hij kocht een stuk land met een eigen waterbron, sloeg tonnen voedsel in en legde een systeem voor zonne-energie aan. Andere computerexperts bewapenen zich om zich te verweren tegen mensen die zich minder goed hebben voorbereid en dus aan alles een tekort hebben. Ze wachten in gecamoufleerde bunkers in de woestijn de chaos af. Het zijn stuk voor stuk hoogopgeleide mensen uit de computerbranche.

Een van hen, millennium-bug-projectmanager Paloma O'Riley, maakt zich grote zorgen over 'embedded systems'. Embedded software bestaat uit minuscule schakelingen in een chip. Zulke chips zitten niet alleen in horloges, liften, videorecorders en rolluiken maar ook in telefooncentrales, chemische fabrieken, energieproductie en -distributie, veiligheidssystemen, ventilatie- en warmteregelingen in agrarische bedrijven, brandpreventie- en toegangscontroleapparatuur en thermostaten van de centrale verwarming. Vaak weten alleen de chipproducenten of er een datumaanduiding inzit.

O'Riley verdiepte zij zich vooral in ziekenhuisapparatuur omdat haar familieleden afhankelijk waren van medische verzorging. Wat ze te weten kwam, verontrustte haar zo dat ze het Cassandra-project oprichtte. (http//millennia-bcs.com)

Frank Slobbe raakte pas goed gealarmeerd door het verhaal op een Internetsite van een elektricien die als opdracht had embedded chips te inventariseren. Slobbe: ,,Die man heeft er zijn boerenverstand op losgelaten. We spreken juni/juli 1998. Zijn conclusie was dat er 20 miljard van die chips geïmplanteerd zijn, wat betekent dat iedere wereldburger vier chips voor zijn rekening zou moeten nemen. Los van het opsporen en ombouwen, zelfs als er voldoende productiecapaciteit is, komt het werk niet klaar voor 2000.'

Een aantal collega-programmeurs die de boel aan het repareren zijn, zeggen tegen Slobbe dat ze optimistisch zijn. ,,Hun stukje werk krijgen ze wel af, maar ze vergeten dat alles in elkaar grijpt. Zo hoorde ik van een vriend die bij een bank de-bugt dat bij een test bleek dat ze de deuren vergeten waren — met het gevolg dat die niet meer open konden. Dat valt te repareren, maar zo zullen er zich talloze incidenten voordoen.'

Het zette hem aan het denken over de seriële logistiek die er voor zorgt dat produkten in winkels en uiteindelijk bij consumenten terechtkomen — een lange lijn van vliegtuigen, boten en treinen. Als een schakel uitvalt, loopt het hele traject vast. ,,We leven niet meer van een koe en graan maar van de melkboer en de bakker. Vrachtwagens zijn uitgerust met een tachograaf, een tijdmeter, stel dat die allemaal stoppen met rijden. Of dat de ventilatie in kippenrennen uitvalt, na vier uur zijn alle kippen dood. Aangezien we niet kunnen overzien wat wel of niet geïnfecteerd is met de millennium-bug moet je uitgaan van het ergste en is dus alles verdacht', meent Slobbe.

,,Gas, elektra en watervoorziening kunnen uitvallen. Aan de Franse grens staan 63 kerncentrales, je mag hopen dat ze alles uitzetten — maar wat voor garantie heb ik? Ze staan overal, ook in het voormalig Oostblok. Volgens Greenpeace is het sowieso een wonder dat het nog steeds goed gaat. Mijn vertrek naar Australië is een kwestie van gezond verstand.' Daar is het zomer met de eeuwwisseling.

Slobbe is ongebonden en kan als computerprogrammeur overal aan de kost komen. Hij huurt in Australië een groot huis en wil daarin rond het millennium vrienden en familie ontvangen. Een week na Slobbe's vertrek krijg ik een brief waarin hij ook mij uitnodigt: 'Was ik ervan overtuigd dat Australië geen kerncentrales had, blijkt het een publiek geheim te zijn dat er drie van die dingen operationeel zijn. Daar is geen vluchten meer aan.'

Wijnvoorraad
In Amerika heeft het Rode Kruis opgeroepen om voor twee weken voedsel in te slaan. En de Engelse evenknie van het Millinnium Platform, 'Action 2000', heeft de bevolking opgeroepen om lang houdbaar voedsel in te slaan. In Nederland verklaren computer-experts en Internet-journalisten dat ze maanden van te voren een paar duizend gulden op gaan nemen. In Amsterdam zijn er mensen die hout- of oliekachels aanschaffen omdat ze niet van de centrale verwarming afhankelijk willen zijn. De meesten praten er liever niet over: stel dat er niets gebeurt dan moet je toegeven dat het allemaal wel meevalt en als er wel wat gebeurt staan de buren bij je op de stoep omdat ze weten dat bij jou wat te halen valt.

De in Amsterdam woonachtige internet-activist Patrice Riemens, die zich al enkele jaren bezighoudt met de millenniumproblematiek adviseert een wijnvoorraad aan te leggen. Hij is er zelf al mee begonnen. ,,Mensen blijven altijd drinken en het is goed om in geval van nood een ruilmiddel te hebben. Als supermarkten niet meer bevoorraad kunnen worden en de kruidenier op de hoek leeg gekocht is, kan wijn uitkomst bieden.' Hij maakt zich zorgen om paniekmaatregelen zoals het massaal opnemen van geld waartegen onze infrastructuur niet bestendig is.

Riemens was betrokken bij de oprichting van De Digitale Stad en is computernomade: hij heeft zelf geen computer, maar werkt op computers van vrienden en instellingen. Als media-activist reist hij de hele wereld af en onderhoudt een netwerk van mensen die politiek en cultureel actief zijn. Riemens volgt diverse nieuwsgroepen over de millenniumproblematiek en is verbaasd hoe weinig mensen nog op de hoogte zijn. ,,Ik realiseerde me pas werkelijk wat er aan de hand was, toen ik las dat de millenniumvluchten van Concorde voor miljonairs afgelast werden. Je kent het wel: een feestje voor de elite die eindeloos oud en nieuw viert. Met champagne de wereld rond. Blijkbaar neemt men het probleem serieus genoeg om de rijken hun grootste lol af te pakken en de vliegtuigen aan de grond te houden.'

Riemens stuurt regelmatig bijdragen naar nieuwsgroepen. Hij plaatste een artikel uit het actieblad Ravage waarin een jongen beweert dat de politie alle 'subversieve elementen' zal oppakken rond het jaar 2000 in een millennium-nieuwsgroep. Hij vergeleek dit met de gebeurtenissen rond de Eurotop. Riemens: ,,Nederland heeft een slechte traditie op het gebied van rampenbestrijding. Zelfs de bestrijding van wateroverlast, een typisch Hollands probleem, verloopt niet soepel.'

Frank Slobbe vertrouwt de maakbaarheid van onze Nederlandse samenleving niet. ,,Zo heb ik meegemaakt dat per ongeluk mijn waterleiding werd afgesloten. Foutje. De verantwoordelijke was niet te vinden. Men eiste dat ik eerst een X bedrag zou betalen om de boel weer aan te laten sluiten. Ik heb vijftien mensen moeten spreken om de boel weer recht te zetten. Als ik die ervaring transformeer naar problemen rond het jaar 2000, maak ik geen schijn van kans.'

Frank Slobbe verklaart dat hij wil praten om een signaal af te geven. ,,Als mensen weten dat een programmeur hem smeert, geeft dat te denken. Elke seconde telt. Als het besef eenmaal doordringt dat er diensten gaan uitvallen...'

Ik vraag Slobbe of hij niet bang is voor gezichtsverlies als blijkt dat het allemaal wel meevalt. ,,Gezichtsverlies? Helemaal niet! Als er niks gebeurt, neem ik een vliegtuig terug. Dat zal fantastisch zijn. Ik zal iedereen omhelzen en zoenen.'

www.mp2000.nl/
http://report.guardian.co.uk/articles/1998/12/13/p-38148
www.welll.com/user/declan/y2k/
www.redcross.org/disaster/safety/y2k.html