Jaar 2000: knuppels bij de deur

Door onze redacteur ERIK VAN DER WALLE
Het millenniumprobleem wordt in alle delen van de wereld op zijn best halfslachtig aangepakt, toonden correspondenten van deze krant de afgelopen weken in een serie artikelen. Waarom doen we zo weinig tegen een bijna zekere computercrash?

Het is alsof je bij autopech een dokter belt. Behalve automatiseerders trekken bedrijven tegenwoordig ook psychologen aan ter bestrijding van de millennium-bug, het beruchte datumprobleem bij de overgang naar de volgende eeuw. De psycholoog moet de bedrijfsleiding maar eens uitleggen waarom de automatiseerders in het verleden zo weinig hebben gedaan aan zo'n omvangrijk en vooral voorspelbaar probleem. Dan kan direct de vraag aan de orde komen waarom ook de directie zelf en de hoogste politieke leiding in dit land uitblinken in halfslachtige reacties.

De verklaring van psycholoog dr. Jop Groeneweg van de Leidse universiteit is simpel: het menselijk brein is niet berekend op het millenniumprobleem. ,,Als we in een film zien dat haaien op een bepaalde plaats zwemmers opeten, dan begrijpen we dat. Wellicht ga je de volgende dag niet op die plek zwemmen. Bij het millenniumprobleem ontbreekt zo'n mechanisme echter, omdat de oorzaak en de consequenties van het probleem voor ons onvoorstelbaar zijn.''

Dus wordt de kwestie vooruitgeschoven en zonodig door de betrokkenen ontkend. ,,We zijn nu beland in een fase waarbij negatieve testresultaten onder het tapijt worden geveegd. Je zag dat bij de test op Wall Street, waar het jaar 2000 werd nagebootst. Eerst allemaal juichende verhalen en pas later blijkt dat er het een en ander is misgegaan'', aldus Groeneweg. ,,En omdat er over gezwegen wordt, ziet ook het grote publiek de urgentie van het probleem niet in. Door het millenniumprobleem te verbergen neem je volgens mij wel een zwaar maatschappijk risico.''

Verschillende Nederlandse ministeries onderkennen de ernst van het probleem inmiddels. Binnenkort worden zelfs rampenoefeningen gehouden voor het geval de computers het in Nederland massaal laten afweten. Een troost is er: de Nederlandse ambtenaren staan niet alleen in hun strijd, zo leerden de recente artikelen van dertien correspondenten uit alle delen van de wereld. De Italianen rekenen echter op hun improvisatievermogen, de Chinezen vertrouwen op buitenlandse hulp (`daar komen de computers vandaan') en de Fransen hebben een heel ander millenniumprobleem, namelijk een dreigend tekort aan champagne.

De Leidse psycholoog Groeneweg, werkzaam bij de vakgroep Veiligheid, wordt geregeld door bedrijven ingeschakeld om het gedrag van klanten of personeel te verklaren. En met behulp van de sociale wetenschap moeten de resterende werkdagen tot de eeuwwisseling zo effectief mogelijk worden gebruikt. ,,Waarom houden mensen zich slecht aan voorschriften van fabrikanten, waarom doen wij zo weinig voor het milieu, terwijl we allemaal weten dat het op deze manier mis gaat? In feite zijn dat variaties op hetzelfde thema.''

Volgens Groeneweg is de kern van het millenniumprobleem de afhankelijkheid van technologie. ,,De automatisering is ons gewoon boven het hoofd gegroeid. Door de complexiteit heeft niemand meer het overzicht, waardoor we de grip op de technologie hebben verloren. Dat wordt vooral duidelijk als op grote schaal de stroom uitvalt, zoals in 1991 in New York.''

Dat eenderde van de beursfondsen volgens recent onderzoek van ING Barings de millenniumproblematiek niet voor het jaar 2000 zal hebben opgelost, verbaast Groeneweg niet. ,,Maar ondernemingen schijnen te vergeten hoe kwetsbaar ze zijn. Vergeet niet dat de vliegtuigmaatschappij PanAm failliet is gegaan aan een enkel incident, de aanslag boven Lockerbie.''

Groeneweg is in zijn voorspellingen bijna net zo somber als de zakenbankier Edward Yardeni. Deze Amerikaan, hoofd bij het economisch bureau van de Deutsche Bank in New York, taxeert de kans op een recessie als gevolg van het millenniumprobleem op maar liefst 70 procent. ,,De wereldleiders hebben zich nauwelijks met het millenniumprobleem bemoeid, ook de Amerikanen niet. In de Verenigde Staten geven toezichthouders als de FCC (telecom), SEC (beurs) en zelfs de Nuclear Regulatory Commission (kerncentrales) toe dat zij niet over de informatie beschikken om de ernst van de situatie te beoordelen.''

En wanneer de noodzakelijke computersystemen uitvallen, is het direct mis. ,,In onze huidige maatschappij hebben we geen `low-tech' alternatieven meer'', stelt Yardeni. Je hebt een computer die functioneert of je hebt niets. De `oplossing' van de econoom is simpel. ,,Iedereen die niet bij een essentiele dienst betrokken is moet de eerste week van 2000 vrijaf krijgen. Dan hebben de specialisten voldoende tijd om de problemen te herstellen.''

Wat de beleggende burger moet denken van alle spookverhalen over het millennium is onduidelijk. Jan Timmer, voorzitter van het zogeheten Millenniumplatform in Nederland, vindt alle speculaties `verloren tijd'. Consultants van dit adviesorgaan schatten de mogelijke schade op zo'n 20 miljard gulden. ,,Voorspellingen kan ik niet doen'', stelt de voormalige bestuursvoorzitter van Philips in een publicatie van de ING Groep. ,,Ik kan nu wel vaststellen dat zowel het bedrijfsleven als de overheid te laat in actie zijn gekomen.''

In dezelfde ING-publicatie prijst Timmer het onderzoeksrapport van ING Barings dat voor het bedrijfsleven grote problemen rond de eeuwwisseling voorspelt. De analisten van ING Barings gaan ervan uit dat een op de vijf (op de beurs genoteerde) bedrijven een productie-uitval van maar liefst twee maanden tegemoetgaat. Pikant genoeg wordt in het door Timmer geprezen rapport Philips het meest kwetsbare bedrijf genoemd, mede als gevolg van de vele toeleveranciers. In het jaarverslag meldt het elektronicaconcern dat het maar liefst 500 miljoen gulden heeft uitgetrokken om de computerproblemen te lijf te gaan. Maar ,,wij zijn niet in staat om een schatting (van de kosten, red.) te maken voor het geval dat derden in gebreke zouden blijven om volledig te voldoen aan de vereisten met betrekking tot de millenniumproblematiek.''

Garanties voor een soepele overgang naar het volgende millennium durft geen enkel bedrijf in zijn jaarverslag te geven, als er al aandacht aan het probleem wordt besteed. Psycholoog Groeneweg heeft voor bedrijven en particulieren maar een goede tip. Of eigenlijk twee. ,,Probeer het millenniumprobleem voor jezelf zoveel mogelijk op te lossen en huur rond de eeuwwisseling een paar mensen in die met houten knuppels voor de deur gaan staan. Zodat je huis of fabriek niet worden leeggehaald.''

Een recente test bij General Motors liet zien dat bewaking voor de deur helemaal niet noodzakelijk is. Toen voor de computers het nieuwe millennium was begonnen, sloot het alarmsysteem tot ieders verrassing alle deuren van de fabriek hermetisch af.