MILLENNIUMPROBLEEM (13)

Ziekenhuizen, waar patiëntenlevens rechtstreeks van computers afhangen, zijn relatief kwetsbaar voor het millenniumprobleem. De Britse gezondheidszorg zet zich schrap voor de eeuwwisseling.

Door onze correspondent HANS STEKETEE

LONDEN, 12 OKT. Nog een dikke 400 dagen en de wereld viert massaal het aanbreken van een nieuwe eeuw. Vanaf een eilandje in de Stille Oceaan op de datumgrens zullen honderden camera's de eerste zonsopkomst van het jaar 2000 vastleggen. De filmploegen bij de sterrenwacht van Greenwich, even ten oosten van Londen aan de Theems, waar de 0-meridiaan loopt en de wereldstandaardtijd voorbijtikt, moeten dan nog acht uur wachten op 1 januari. Om middernacht, als de rode elektronische cijfers van de jubileumklok 0 uur, 0 minuten en 0 seconden Greenwich Mean Time (GMT) aangeven, kunnen ook hier de vuurpijlen en champagnekurken de lucht in.

David Svenson zal niets van het feest merken. Met het zweet in zijn handen zal hij de laatste seconden van 1999 en de eerste van het nieuwe jaar aftellen in de kelder van het Royal Free Hospital, een universiteitsziekenhuis met duizend bedden in het noorden van Londen.

Svenson is verantwoordelijk voor de machines die de vitale functies van het ziekenhuis zelf onderhouden: water, stroom, warmte, lucht, liftcomputers en brandmeldsystemen. Sinds een jaar besteedt hij meer dan de helft van zijn tijd aan één ding: voorkomen dat het millenniumprobleem zijn apparaten tijdens de eeuwwisseling lamlegt. Het is op zichzelf een triviaal mankementje: oudere computers lezen de laatste twee nullen van het jaar 2000 op hun interne klok af als de laatste twee nullen van het jaar 1900 en kunnen op tilt slaan. In een ziekenhuis heeft dat grote gevolgen. Svenson draagt geen witte jas waaruit een stetoscoop bungelt en patiënten kennen hem niet. Maar door nu zijn apparaten te beveiligen kan hij wel degelijk levens redden.

,,Wij kunnen ons niet permitteren dat de stroom uitvalt'', zegt hij. ,,Ik heb inmiddels goede hoop dat dat niet gebeurt. Kritische systemen zijn of worden getest. De niet-vitale systemen zetten we gewoon uit én we hebben allerlei noodvoorzieningen. Maar we kunnen niet alles beïnvloeden. Stel dat de riolering plat gaat. Dat geeft niet alleen dit ziekenhuis maar in de hele stad grote problemen. En dat is niet iets wat je even kan testen.''

De Britse premier Blair heeft het millenniumprobleem uitgeroepen tot een probleem van nationale urgentie. Een speciaal overheidsinstituut biedt hulp aan kleine en grote ondernemers, aan vrijwilligersorganisaties die vaak met relatief oude apparatuur werken, aan gemeentes, aan culturele instellingen en aan thuis-PC'ers. Maar de National Health Service (NHS), het inefficiënte en dure stelsel van 'gratis' ziekenzorg dat de Labour-regering met miljarden dollars nieuw leven wil inblazen, lijkt momenteel het grootste zorgenkind. Behalve de nutsvoorzieningen bedreigt de bug daar patiëntengegevens, de dagelijkse informatiestroom van onderzoeksuitslagen en recepten, de complexe scanners en röntgencamera's, de machines die patiënten in leven houden, het beheer van medicijnvoorraden en instrumenten, en het dienstrooster van artsen, verplegers en ambulancepersoneel.

Patiëntenlevens hangen rechtstreeks en indirect af van de alomtegenwoordige computer. Vorig jaar overleed een 18-jarig meisje nadat de computer een cruciale onderzoeksuitslag over het hoofd had gezien omdat haar naam verkeerd was gespeld. Als één tikfout al fataal kan zijn, treft een massale computercrash in de gezondheidszorg een samenleving in het hart. De Audit Commission, de Britse Rekenkamer, luidde deze zomer de noodklok over het millenniumprobleem: lokale overheden en ziekenhuizen moeten alles op alles zetten om hun achterstand in te lopen. Dat gaat niet lukken, zeggen de onderzoekers er in één adem bij - bewustwordingscampagnes van de overheid en sombere rapporten van de rekenkamer ten spijt. Dat het millenniumprobleem te voorkomen zou zijn, is een illusie. Wie echt verstandig is werkt daarom nu al plannen uit voor als het misgaat. Ook op dat gebied is nog veel te doen, vindt de rekenkamer; slechts tien procent van de 350 onderzochte instellingen verkeert in dat stadium. Wat er precies gebeurt zodra de computerklokjes op '00' klikken, weet niemand. Het grote publiek denkt vermoedelijk vooral aan de special effects van een rampenfilm: smeltende kernreactoren, op hol geslagen treinen en neerstortende vliegtuigen. Of - om het leuk te houden - zwarte beeldschermen bij de belastingdienst. Zulke spectaculaire evenementen zijn niet uit te sluiten. Maar zeker zo waarschijnlijk zijn onvoorspelbare reeksen van kleinere storingen met indirecte, maar niet minder fatale effecten. Neem het volgende scenario. Op een druk kruispunt werken de stoplichten niet meer, zodat daar een ellendig ongeluk gebeurt. Helaas is het gloednieuwe communicatiesysteem van de hulpdiensten onbruikbaar en kost het twee uur om op het oude terug te vallen. Als de overlevende gewonden het ziekenhuis bereiken is daar een deel van de stroom uitgevallen. Gelukkig functioneren de operatiekamers en de intensive care op noodstroom, maar de sterilisatie-apparatuur doet het niet meer. Zodat er een dag later even geen schone mesjes en schaartjes zijn en er een hele dag niet geopereerd kan worden. En de nieuwe röntgenmachine die tussen 2000 en 2025 duizenden patiënten met een vroege diagnose van kanker een hogere overlevingskans zou hebben gegeven? Die machine is er niet gekomen. Want het ziekenhuis heeft het daarvoor gereserveerde geld noodgedwongen besteed aan het oplossen van het millenniumprobleem. Doden hoeft het niet meteen te kosten, maar voor chaos en financiële rampspoed is weinig nodig. Een voorproefje daarvan kreeg Groot-Brittannië vorige maand, toen de hoofdcomputer van de Sociale Verzekeringsbank het begaf tijdens een verhuizing. Alle dossiers waren wekenlang onbereikbaar, zodat niemand wist of de man of vrouw voor het loket ook werkelijk recht had op een uitkering. Maar niet uitbetalen kon natuurlijk ook niet zomaar. Schattingen van de schade worden verwacht als het systeem weer helemaal werkt.

Stephen Elgar, hoofd van de speciale werkgroep van het Royal Free Hospital, zegt nu ,,stukken minder nerveus'' te zijn dan een jaar geleden. ,,We hebben nooit gezegd dat er geen problemen kunnen optreden'', zegt hij tijdens een rondleiding langs de operatiekamers, computerzalen en wachtkamers van het ziekenhuis. ,,Maar we weten nu wel goed hoe we de risico's moeten minimaliseren.''

De apparaten die patiënten in leven houden, zullen functioneren, denkt hij. Andere apparaten waarin de klok cruciaal is - zoals een ultrasoundscanner die de ontwikkeling van een embryo in de tijd moet kunnen uitrekenen - moeten vooral goed in de gaten gehouden worden, zegt Elgar. ,,Je weet eenvoudig dat je bedacht moet zijn op onregelmatigheden - dat kan al veel ellende voorkomen.''

Maar ook hij geeft toe dat niet alle risico's beheersbaar zijn. ,,Wij hebben niet alleen ons eigen millenniumprobleem, maar moeten ook rekening houden met de gevolgen voor anderen. Als er inderdaad treinen ontsporen of vliegtuigen verongelukken, moeten wij de slachtoffers kunnen helpen. Anderzijds: ziekenhuizen moeten zich altijd op noodsituaties voorbereiden. Wat dat betreft is het business as usual.''

Website voor het millenniumprobleem: www.bug2000.co.uk

Dit is het dertiende deel uit een serie.