PROFIEL MILLENNIUM BUG

Arlen Poort
Aan economische voorspellingen geen gebrek: van tijdelijk dipje tot diepe recessie. Wat zijn de conjuncturele gevolgen van het 2000-probleem?

ARMAGEDDON of een beetje jeuk? Wat het millenniumprobleem voor de economie zal betekenen, valt niet met zekerheid te voorspellen. Maar dat er wat gaat gebeuren, is zeker. ,,De overgang naar het jaar 2000 kan allerlei problemen veroorzaken'', zo luidt het voorbehoud dat het Centraal Planbureau maakt bij zijn vooruitzichten voor de groei. Topambtenaren, verenigd in de Centrale Economische Commissie, waarschuwen dat de voorspoed de komende jaren wat kan tegenvallen.

Een extremere opvatting heeft de Amerikaan Edward Yardeni, chef-econoom van de zakenbank Deutsche Morgan Grenfell in New York. Hij schat de kans op 60 procent dat er een recessie komt die in ernst vergelijkbaar is met de oliecrisis van 1973. Dit liet hij in april weten aan de centrale bankiers van de Bank voor Internationale Betalingen in Basel tijdens een bijeenkomst over het jaar 2000.

En de wereldbrand? Die kan volgens doemdenkers ontstaan als Russische kernwapens door computerstoringen afgaan, waarna de Amerikaanse defensie reageert volgens het principe van mutually assured destruction - en zo het 2000-probleem voorgoed de wereld uithelpt.

Serieuzer lijken onderzoekers van ING Barings, die de millenniumproblemen voor het Nederlandse bedrijfsleven inventariseerden. De bankresearchers in hun deze maand verschenen rapport: ,,Een substantieel aantal organisaties [zal] er niet in slagen om het millenniumprobleem volledig de baas te worden waardoor de continuïteit van de bedrijfsvoering in gevaar kan komen.'' Zij halen de opinie van het Amerikaanse bureau Gartner aan, dat marktonderzoek doet in de informaticawereld. Van circa 8 procent van de Europese bedrijven zou na 2000 het voortbestaan op het spel staan - direct, doordat hun eigen computersysteem is uitgevallen, of indirect, doordat klanten en leveranciers hun verplichtingen niet kunnen nakomen.

,,Het 2000-probleem is ketenafhankelijk'', zegt Hans Scholten, manager voor 2000-projecten bij IT-consultant Cap Gemini. ,,Stel dat een autofabriek vierhonderd leveranciers heeft die allemaal just-in-time opereren om zonder grote voorraden te kunnen werken. Als veertig leveranciers een probleem krijgen, kunnen zij niet leveren en rolt er ook geen auto van de band.''

Kortom: een bedrijf kan zelf wel de zaken op orde hebben, maar als de relaties problemen krijgen, heeft dat direct weerslag op de hele bedrijfskolom. Of erger: de autofabriek gaat failliet als de problemen langer duren, waardoor de banken hun vorderingen niet kunnen innen.

Een dergelijke situatie deed zich enkele jaren geleden voor bij de acties van Franse vrachtwagenchauffeurs. Toen konden sommige Nederlandse fabrieken niet meer produceren. In Frankrijk moest tijdens de stakingen de vraag van consumenten onbeantwoord blijven. Zij konden niets meer kopen omdat de schappen in de winkels leeg waren. Toen de staking voorbij was, kwam er een korte opleving van de vraag om de voorraden weer aan te vullen. De schade voor de economie was uiteindelijk gering. Maar als zoiets zich voordoet in een hoogconjuctuur moet het productiepersoneel overwerken. Dit heeft een negatief effect op de loonkosten.

Omgekeerd kan dit effect op de vraag zich omstreeks het jaar 2000 voordoen. Consumenten die het zekere voor het onzekere nemen, kunnen in de laatste maanden van 1999 hun boodschappenlijstje aanpassen aan de onzekere eerste weken van het jaar 2000. Zij leggen een voorraad aan met eerste levensbehoeften door elke week wat extra's te kopen. Dit kan heel verstandig zijn. Maar de supermarkten weten niet dat de extra vraag slechts tijdelijk is. Hun elektronische voorraadsystemen, die gekoppeld zijn aan de kassa's, signaleren vanaf half oktober een opleving van de vraag. Er gaan direct orders naar de centrale magazijnen en van daaruit naar de fabrieken. De schappen in de supermarkten blijven goed gevuld. Maar in januari zakt de vraag in, en kampen de magazijnen met een te hoge voorraad.

Het is overigens de vraag of al die elektronische kassasystemen nog wel werken na 2000. Cap Gemini kwam bij een supermarktketen in Engeland een redelijk nieuw systeem tegen dat niet millenniumbestendig was. De chips moesten worden vervangen. ,,Het was een miljoenenstrop'', zegt Scholten.

Deze supermarktketen was op tijd met het signaleren en oplossen van het probleem. Maar volgens een onderzoek van Gartner, eind 1997 uitgevoerd bij zesduizend bedrijven in 47 landen, blijkt dat 35 procent zich niet of nauwelijks bewust was van het probleem. Het minst ver lijken kleinere bedrijven en (semi-)overheden te zijn. Noord-Amerika en West-Europa zijn volgens Gartner een eind op de goede weg. Slechter is het gesteld in Oost-Europa, Oost-Azië en de ontwikkelingslanden. Moody's, een bedrijf dat onder meer banken beoordeelt op hun kredietwaardigheid, waarschuwde vorige week voor de banken in Japan. Die zeggen weinig problemen te verwachten. ,,Hoe zij tot die conclusie komen is een mysterie'', vindt Moody's.

Wie nu pas begint met oplossen, is te laat om volledig klaar te zijn in 2000. ,,Die klanten moeten dan prioriteiten stellen'', zegt Scholten. Dat betekent dat alleen de bedrijfssystemen worden aangepast die voor het bedrijf vitaal zijn, zoals de transactiesystemen en programma's die direct bij de productie betrokken zijn. De boekhouding kan dan wel even wachten. Het boekjaar afsluiten kan ook in maart, in plaats van januari. Dit geeft wel ergernis bij beleggers.

Het millennium is nu al een flinke kostenpost. Gartner berekende dat wereldwijd zeshonderd tot twaalfhonderd miljard gulden wordt uitgegeven aan de oplossing van het probleem. Dat is meer dan de kosten van de oorlog in Vietnam of de schade van de aardbeving in het Japanse Kobe. In Nederland bedragen de uitgaven vijftien tot twintig miljard gulden. Maar het zijn meestal geen extra kosten, omdat ze ten koste gaan van andere investeringen in informatietechnologie.

Een onderneming geeft nu gemiddeld 1 tot 2 procent van de omzet uit aan het 2000-probleem. In het ergste geval is dat de helft van het totale budget voor automatisering. Hoe langer een bedrijf wacht, hoe duurder het wordt. Want er moet hetzelfde werk worden gedaan in minder tijd, en er zijn dus meer mensen nodig om de computerprogramma's aan te passen. Bovendien worden gekwalificeerde oplossers steeds schaarser en dus duurder. Het detacheringsbureau I&I biedt universitaire studenten met verstand van programmeren nu een bruto jaarinkomen van tachtigduizend gulden.

Er is een grote kans op een recessie in 2000, zegt ING Barings. Maar de bedrijven voor informatietechnologie kunnen juist profiteren. Zij hebben nu al uitpuilende orderportefeuilles door de millenniumproblemen. Daarnaast spelen nog de introductie van de euro - die misschien nog wel complexer is dan het 2000-probleem en dus ook flink wat mankracht vergt - en natuurlijk de immer voortgaande trend tot automatiseren.

Dat is ook de reden waarom de IT-sector ook na 2000 nog enige tijd groei mag verwachten. ,,Zeker tot 2005'', zegt Ton Karelse van I&I. De moeilijkheden die er nu zijn maken bedrijven juist extra bewust van hun afhankelijkheid van informatica. ,,Na 2000 komt er een inhaalslag bij bedrijven om nieuwe technologie in te voeren.'' De meeste programma's die nu worden aangepast aan het jaar 2000 dateren uit de jaren zestig of zeventig. Ofschoon ze flink verouderd zijn, hebben ze altijd voorbeeldig gewerkt. Het wordt nu tijd voor vervanging. Niet de technische maar de economische levensduur is verstreken. Eigenlijk is dat nu al het geval, maar de invoering van nieuwe software kost doorgaans zo veel tijd dat dit niet voor 2000 lukt.

Hoe de wereld er nu werkelijk zal voorstaan in januari 2000 blijft onvoorspelbaar. Volgens ING Barings moeten vooral de transportsector, de procesindustrie en de voedingsindustrie rekening houden met lagere winsten.

Maar de zakelijke dienstverlening (IT-bedrijven, uitzendbureaus, consultants) kunnen juist profiteren. De bank raadt beleggers in aandelen aan zich terughoudend op te stellen. Topman Van Duijn van Robeco, een van de grootste vermogensbeheerders van Nederland, vindt dat onzin. Hij zei twee weken geleden dat er wellicht een klein effect is, maar dat de economie zich gunstig ontwikkelt. Aandelen blijven dan een goede belegging.

In ieder geval stijgen de aandelen in de IT-sector nu gemiddeld sterker dan het beursgemiddelde. Ook Robeco introduceerde onlangs een IT-beleggingsfonds.