R.F. van Esch; R.F. van Esch is tot 1 mei werkzaam als raadadviseur bij het kabinet van de minister-president. Deze bijdrage is geschreven op persoonlijke titel.
Het millenniumprobleem wordt nog onvoldoende serieus genomen. Grote publieke en particuliere organisaties die afhankelijk zijn van ingewikkelde computersystemen, dreigen over ruim zeshonderd dagen in grote moeilijkheden te komen. R.F. van Esch vindt dat de overheid alles op alles moet zetten om zeker te stellen dat essentiële maatschappelijke diensten en sectoren blijven functioneren.

Chips, software, tankpasjes, creditcards, uitkeringen, salarissen, thermostaten, luchtverkeersleiding, elektriciteit, koelsystemen, chemische fabrieken, kerncentrales. Wat is de rode draad in deze opsomming? Rond 1 januari 2000 kunnen deze zaken allemaal misgaan, vastlopen of uitvallen: het millenniumprobleem.

Op nog steeds te beperkte schaal wordt het millenniumprobleem als bedreigend ervaren. Veel vaker overheerst de gedachte dat het een technisch probleempje is dat zich tegen die tijd wel laat oplossen. Deze redenering is gevaarlijk. Gevaarlijk voor elk bedrijf, voor iedere organisatie, voor de samenleving. De ervaring in organisaties die het probleem wel serieus hebben genomen toont aan dat die redenering simpelweg niet waar is. Grote bedrijven trekken honderden miljoenen uit om de problemen de baas te worden. Uitkeringen met een looptijd tot in het jaar 2000 kunnen nu al niet door iedere uitkeringsinstantie op de normale geautomatiseerde wijze worden verwerkt. Tankpasjes zijn al geweigerd door 'het systeem', evenals creditcards.

Het lijken overkomelijke problemen, maar niets is minder waar. Wat te denken van dit voorbeeld: in de VS is een energiecentrale getest op millenniumbestendigheid. De centrale had welgeteld 20 seconden nodig om dienst te weigeren.

Als we alle informatie over het millenniumprobleem op ons laten inwerken is het goed denkbaar dat in het jaar 2000 sprake zal zijn van een economische en maatschappelijke hapering. Misschien nog wel meer dan dat. Ook de veiligheid en de gezondheid van de burgers kunnen in het geding komen. Hiervan moet eenieder zich wereldwijd (maar dan echt wereldwijd) bewust zijn en men moet onmiddellijke actie ondernemen om dit te voorkomen. De wereld zal immers niet al te veel Tsjernobyls tegelijkertijd aan kunnen.

De overheid doet al veel, maar kan nog wat extra doen. Sommige sectoren zijn belangrijker voor de maatschappij dan andere. Een beperkt aantal is zo belangrijk, dat de maatschappij ontwricht zou raken als die niet meer zouden functioneren. De overheid zou organisaties in die cruciale sectoren kunnen doormeten op hun millenniumbestendigheid.

Er is nauwelijks nog tijd om het millenniumprobleem op te lossen. Ruim 600 dagen scheiden ons van de fatale datumgrens, maar om als bedrijf of organisatie echt gerust te mogen zijn over de eigen millenniumbestendigheid moeten alle systemen en embedded software al dit kalenderjaar zijn aangepast. Dat de millenniumwisseling zonder problemen zal verlopen is daarom inmiddels niet meer dan een vrome wens, die naar alle waarschijnlijkheid niet zal uitkomen.

Een uiterste krachtsinspanning van alle betrokkenen zal de gevolgen van de datumwisseling wel kunnen minimaliseren. Daarbij heeft de overheid een bijzondere rol. Uiteraard omdat ook binnen de overheid, in de meest brede zin van het woord, veel geautomatiseerde systemen functioneren. Die zullen aan het eind van dit jaar zo goed mogelijk moeten zijn aangepast. Als we spreken over de overheid, doet zich het fenomeen voor dat sommige voor onze maatschappij vitale systemen (bijvoorbeeld energie, transport en gezondheidszorg) weliswaar in particuliere handen zijn, maar dat de beschikbaarheid en kwaliteit van die systemen ten minste mede een publieke verantwoordelijkheid is.

Mocht het functioneren van deze sectoren haperen bij de millenniumwisseling, dan zullen de betrokken ministers zonder twijfel daarop worden aangesproken door het parlement. Tot nu toe is er voor de sectoren waarvan het functioneren cruciaal is voor de samenleving (bijvoorbeeld energie en waterhuishouding) van uitgegaan dat zij tijdig hun productieprocessen - met veel ingebouwde chips - millenniumbestendig zullen krijgen. Zeker is dat niet.

Inmiddels zijn onder de hoede van het Millenniumplatform verkennende studies uitgevoerd naar de specifieke problemen in belangrijke sectoren om te helpen bij bewustwording en oplossing. Of het probleem echt wordt aangepakt is echter afwachten. Het is daarom goed voorstelbaar dat de overheid nog verder ingrijpt door in de voor de maatschappij cruciale sectoren de vinger aan de pols te houden. Dat zou kunnen gebeuren door organisaties in die sectoren door te lichten op millenniumbestendigheid. Daarbij kan gedetailleerd worden bekeken of de desbetreffende organisatie voldoende heeft gedaan aan de oplossing van het millenniumprobleem.

In sectoren waar de productie op private wijze plaatsvindt, mag de overheid zich eigenlijk niet - totdat daadwerkelijk sprake is van een crisissituatie - zomaar bemoeien met de interne bedrijfsprocessen van onafhankelijke ondernemingen. Indien die bedrijven en organisaties zich bewust zijn van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, zal men zo'n doorlichting echter vrijwillig ondergaan. Weigeren is immers verdacht. Doorlichting is ook op zijn plaats in sectoren waar een ongecontroleerd en plotseling disfunctioneren van productieprocessen tot risico's in de sfeer van de volksgezondheid kan leiden, bijvoorbeeld in de chemische sector. Hier kunnen de nu al bestaande inspectiediensten van de overheid een rol vervullen.

Ten slotte speelt ook nog de geringe internationale bewustwording van de problematiek. Hier zal iedereen die inmiddels van de ernst van de situatie is overtuigd een steentje kunnen bijdragen door buitenlandse contacten ook van die ernst te overtuigen. In iedere internationale organisatie die van doen heeft met de sectoren die ik noemde moet de stormbal worden gehesen om de leden te overtuigen dat zij direct tot actie dienen over te gaan.

Het afgelopen jaar is er in Nederland koortsachtig gewerkt om de bewustwording over en aanpak van het millenniumprobleem te bevorderen. Minister-president Kok heeft de opening van het Millenniumplatform ondersteund met een oproep tot actie, waarmee hij de eerste regeringsleider in de wereld was die zich zo expliciet over dit onderwerp uitliet. Het gezamenlijk optrekken van overheid en bedrijfsleven op dit punt is eveneens uniek in de wereld.

Het Millenniumplatform heeft inmiddels een forse lijst aan acties op zijn naam en werkt hard verder. Van harte hoop ik dat de korte tijd die nog resteert door alle betrokkenen - politici, managers en automatiseerders - louter wordt besteed aan oplossing van het probleem door inzet van alle middelen die nodig zijn. Daarbij horen naar mijn idee ook de doorlichting van de sectoren die zo cruciaal zijn voor het functioneren van de maatschappij. Daarbij hoort ook het verder werken aan internationale bewustwording, want het aantal landen waar dit probleem volop op de agenda staat is nog steeds op de vingers van één hand te tellen.

Oplossing van het millenniumprobleem zal in iedere organisatie als topprioriteit in de planning moeten komen. Het is geen uitdaging die naast tien andere bestaat. Falen betekent simpelweg dat andere plannen geen doorgang kunnen vinden, of dat de continuïteit van de organisatie gevaar loopt. We zullen het millenniumfeest toch niet echt laten verstieren door een stommiteit met een jaartal?