Door onze redacteur JOOST ORANJE
Terwijl de afgelopen week de eerste openbare verhoren begonnen, speelde zich achter de schermen een heel ander proces af. De commissie Bijlmerramp kreeg plotseling een pakket met belastende informatie over El Al toegestuurd.

De brievenbus klepperde vorige week zondagavond bij een van de leden van parlementaire enquetecommissie Vliegramp Bijlmermeer. Op de mat lag een dikke enveloppe met daarin tientallen documenten uit de interne technische boekhouding van de Israelische luchtvaartmaatschappij El Al. Hoewel leden van de enquetecommissie er verder niets over willen zeggen, is het waarschijnlijk hetzelfde pakket papieren dat NRC Handelsblad in handen heeft gekregen.

De inhoud van de enveloppe was voor de commissie in ieder geval reden om deze week snel actie te ondernemen. De onderzoeksstaf trok alle gegevens na en er werden technici van El Al benaderd voor een gesprek over de nieuwe documenten. Deze werknemers wilden echter alleen maar komen in bijzijn van de advocaat van El Al. Bronnen op Schiphol bevestigen dat de employees van de Israelische luchtvaartmaatschappij zeer angstig zijn om te getuigen tegen hun werkgever.

Toch lukte het de commissie om in ieder geval drie andere getuigen voor een voorverhoor naar Den Haag te krijgen. Hun uitlatingen over de manier waarop El Al omgaat met het onderhoud van vooral de vrachttoestellen, zijn blijkbaar zo waardevol dat twee van hen onder ede zullen worden verhoord.

De documentatie, die afkomstig is uit de interne databank met technische gegevens van El Al in Tel Aviv, toont volgens een begeleidende anonieme brief aan dat de maatschappij laconiek omgaat met het technisch onderhoud van met name haar vrachttoestellen. Het betreft hier relatief oude Boeing 747 freighters, die een paar keer per dag via Schiphol van of naar de Verenigde Staten vliegen. De documentatie, die deze krant heeft voorgelegd aan een deskundige van de technische dienst van een van de Nederlandse luchtvaartmaatschappijen, toont inderdaad een paar keer aan dat El Al-vliegtuigen doorvliegen met technische mankementen. Het gaat bijvoorbeeld om een verkeerd afgestelde motor, olielekkages, problemen met een van de vleugelkleppen, maar ook het te laat uitvoeren van bepaalde veiligheidschecks. Op zichzelf hoeft dat niet alarmerend te zijn, als de mankementen maar snel worden gerepareerd. Maar volgens de getuigen vliegt El Al onverantwoord lang door.

In de papieren is een geval gedocumenteerd waarbij een toestel drie weken met hetzelfde euvel rondvliegt. De deskundige noemt de voorbeelden ,,ondenkbaar'' in de Nederlandse situatie. ,,Je neemt er toch risico mee, al was het maar omdat de kans groter wordt dat je met zo'n probleem stil komt te staan op een vliegveld buiten je thuisbasis. Dat betekent vertraging en daarmee wordt de verleiding groot om toch maar door te vliegen''. Een andere deskundige stelt: ,,Onderhoud in de luchtvaart beslaat altijd een groot grijs gebied. Maar als ik deze voorbeelden zie, zit El Al erg in het donkergrijze''. Ook de verhalen van de twee getuigen bevestigden deze visie. In de luchtvracht, waar El Al relatief actief is, zijn de marges klein en is de verleiding om het niet al te nauw te nemen met het onderhoud groot, vertelden zij de commissie.

Blijkens de toegestuurde stukken gaat het niet alleen bij de techniek, maar ook bij de logistiek nog wel eens verkeerd. In het pakket zit een zogeheten incident and accident report van de El Al-vliegdienst, waarin een gebeurtenis wordt beschreven van 14 december 1997. Een El Al-vrachtjumbo vertrok van Amsterdam naar Tel Aviv in de veronderstelling dat het toestel leeg was. Tijdens de vlucht bleek dat tien ton aan lading door een El Al-medewerker op Schiphol per abuis niet was gelost. Alle start-, gewichts- en balansgegevens van het toestel waren dus op basis van verkeerde gewichten berekend, wat zeer gevaarlijke situaties tijdens de vlucht kan opleveren. Volgens een bron bij de grondafhandelaar van El Al werd het incident veroorzaakt omdat de betrokken werknemer geen goede opleiding had gehad.

De afgelopen jaren zijn er in de media regelmatig verhalen opgedoken over de technische staat van het ramptoestel dat in 1992 in de Bijlmer neerstortte. Toch zijn die nooit hard gemaakt. Het eindrapport over het ongeluk van de Raad voor de Luchtvaart vermeldt dat de staat van het vliegtuig goed was. Maar de enquetecommissie, zo is deze week tijdens de voorverhoren gebleken, heeft reden daaraan te twijfelen. Centraal daarbij staat de vraag hoe gedegen het onderzoek eigenlijk is geweest dat de Rijksluchtvaartdienst (RLD) heeft gedaan naar de technische toestand van de AXG. De betrokken medewerker, H. van Klaveren, zal door de enquetecommissie over met name deze zaak aanstaande donderdag worden ondervraagd. Als zijn verhaal niet bevredigend is en de beide andere getuigen onder ede dezelfde belastende verklaringen afleggen als zij de afgelopen week hebben gedaan, kan het vraagstuk over het technisch onderhoud een heel eigen dynamiek in de enquete krijgen. De commissie-Meijer staat dan voor de afweging om uitbreiding van haar taakopdracht aan te vragen aan de Tweede Kamer.