Budgetmechanisme

De beslissingen over het allocatieprobleem (wat, hoe, hoeveel enzovoort produceert een economie) kunnen behalve door het marktmechanisme ook op een meer centraal niveau worden genomen. Dan gaat het om een vrij beperkte groep beslissers, die hun besluiten vastleggen in een begroting of budget. In dat geval hebben we met een budgetmechanisme te maken. We onderscheiden twee varianten:

• het bureaucratisch budgetmechanisme;
• het democratisch budgetmechanisme.

Het bureaucratisch budgetmechanisme noemen we ook wel kortweg het planmechanisme. Hierbij legt men op centraal niveau bijna alle beslissingen vast in een plan, dat dan wordt opgelegd aan de mensen die volgens dat plan moeten handelen. Er bestaat een gezagsverhouding van meerderen tegenover minderen.

We vinden het bureaucratisch budgetmechanisme binnen onderwijsinstellingen, binnen ondernemingen, in ambtelijke organisaties zoals een departement, en ook in een land als geheel. De meeste landen die hun allocatieproblemen via een bureaucratisch budgetmechanisme probeerden op te lossen zijn daar de laatste jaren van afgestapt.

Het democratisch budgetmechanisme komen we tegen waar een beleid wordt voorgelegd aan de kiezers; bij dat beleid hoort een begroting. Bij meerderheid van stemmen wordt er over die begroting besloten. We komen het democratisch budgetmechanisme tegen in democratisch georganiseerde ondernemingen, in gemeenteraden en bij regering en parlement in Den Haag.