Dossier Opsporing

Nieuws

Rapport

Achtergrond

Biografie

Opinie

Begrippen

Overzicht

Korpsen voeren genuanceerd illegalenbeleid;

Het wordt langzamerhand een geloofsartikel van de Nederlandse samenleving: we moeten meer cellen hebben en vooral meer politie, misschien zelfs met meer bevoegdheden om de criminaliteit te bestrijden. Wat is daarop de visie van mr. Jan Wiarda, de Utrechtse hoofdcommissaris, die zich zo duidelijk kan uitspreken zonder zijn minzaamheid te verliezen?

Mr. Jan Wiarda (1940) is sinds 1983 hoofdcommissaris van politie in Utrecht. Daarnaast is hij ondermeer lid van het bestuur van de Stichting Maatschappij en Politie, supervisor van het Politiestudiecentrum en voorzitter van de redactieraad van het Algemeen Politieblad.

Wiarda is geboren in het Friese Wymbritseradeel. Na een opleiding op de Nederlandse Politie Academie trad hij in 1962 in dienst bij de gemeentepolitie van Utrecht. Tussen 1979 en 1983 werkte hij als Security Manager bij de NMB Bank. Wiarda haalde regelmatig de pers met pleidooien voor de legalisering van harddrugs.

Onlangs pleitte hij voor gedwongen therapeutische behandeling van problematische harddrugverslaafden. Het helpt natuurlijk niet. We hebben nu ongeveer 40.000 man politie in Nederland. Daarmee kunnen we ongeveer een derde behandelen van wat er wordt gevraagd. Laten we eens iets geweldigs veronderstellen: er komt tien procent bij. Dat is in het totaal van de ondercapaciteit geen factor. Voor bestrijding van de criminaliteit zoals men zich die populair wel voorstelt, is een dusdanig dramatische groei van politietoezicht nodig dat je in een toestand terecht zou komen die, denk ik, niemand wil. Ik hoor weinig over de oorzaken van de criminaliteit en veel over de bestrijding. Criminaliteitsbestrijding wordt opgevat als het pakken van de dader en het zorgen dat die in het gevang komt. Dat noem ik het bestrijden van de dader maar niet van de criminaliteit."

"Een belangrijke oorzaak van criminaliteit is bijvoorbeeld de strafbaarstelling. Het verbod op drugs leidt tot misdaad. Een andere oorzaak is risicospreiding in verzekeringen. Daar ontstaan situaties waarin niemand verantwoordelijk is. Als alle camera's die als gestolen worden opgegeven en waarvan de gemelde diefstal door de verzekeringsmaatschappijen zijn vergoed, ook werkelijk waren gefabriceerd zouden er vermoedelijk tweemaal zoveel camerafabrieken zijn."

Daar is wel iets op te vinden. Je vermindert de strafbaarstelling door alle camera's "ter steling" vrij te geven. Dat beperkt de strafbaarstelling dus de criminaliteit.

"Ja, maar dat is de afschaffing van de eigendom en dat gaan we niet doen. Het hangt van de situatie af in hoeverre een collectivisering van eigendom nuttig en nodig is. Met fototoestellen is er te veel verschil in soorten en maten."

Een ander voorbeeld: pas de zesde klap die u ontvangt, wordt strafbaar gesteld, pas de derde fiets die van u gestolen is, wordt strafbaar gesteld, pas de tweede winkeldiefstal...

"Hoe komt u op het idee. Ik vind dat geen vergelijking. Ik noem iets anders dat wel in het stramien past: de EG-fraude binnen het grote systeem van regelingen en voorzieningen en herverdelingen dat door "Europa" is geschapen. Dat heeft gigantische mogelijkheden tot criminaliteit met zich meegebracht, waarbij de eigen overheid bovendien nog de neiging heeft de rechtsgenoten er niet te veel over lastig te vallen. Kijk naar de Orwelliaanse "newspeak" die is ontstaan rondom niet-Nederlanders die hier verblijven. Eén ding is daarbij zeker: als je de illegalen "te veel" aanpakt wordt de concurrentiepositie van de Nederlandse tuinbouw ernstig geschaad. Willen we dan wel of niet optreden? Dat is een dilemma. En dan is het de vraag of dat nu allemaal via strafbaarstelling opgelost moet worden."

Bent u het eens met uw collega Nordholt in de illegalenkwestie?

"Ik denk dat de weg die wij hebben bewandeld sinds ik hier korpschef ben, er steeds één is geweest van zorgvuldige afstemming op elkaar. Met elkaar bedoel ik de grote steden en het departement van justitie. De korpsen hebben onderling hun beleid voortreffelijk afstemd. Dat betekent dus: een genuanceerd beleid, zonder razzia's. In de affaire-Geldermalsen, waarbij enige tientallen politieagenten op zoek naar illegale werknemers een inval deden in een filiaal van de firma Blokker, was ik degene die op de barricaden klom om te verkondigen dat dt niet kon."

Waar komt dan die "hype" vandaan, de wolk van publiciteit, die nu de illegalenkwestie tot iets veel moeilijkers maakt dan die in werkelijkheid is?

"Ik weet het niet. Maar het is diep verontrustend in officiële uitspraken over illegale vreemdelingen, uitspraken van opinion leaders deze toonzetting te horen. Het correctief dat daar dan zachtjes op volgt, wordt niet meer waargenomen door de goegemeente want dat is niet opinion leading. De onderstroom van gevoelens in de samenleving, van weerstand tegen wat vreemd is en wat niet gekend wordt, is permanent aanwezig. Die is niet van de publiciteitscultuur afhankelijk maar van de werkelijkheid, de dingen die gebeuren en gebeurd zijn. De gastarbeiders zijn gekomen, en het zijn grote groepen in de steden. En de grote steden krijgen daardoor een heel andere samenstelling dan andere gemeenten. En dat heeft natuurlijk gevolgen voor de opvattingen van mensen, omdat dat rechtstreeks hun leefomgeving beïnvloedt. Je hebt mensen die daarmee erg goed uit de voeten kunnen, maar je hebt ook mensen die daarvoor erg bevreesd zijn."

Iets anders. In het algemeen ontstaat een ordeprobleem eerder in een buurt die verwaarloosd is en waar weinig renovatie plaatsheeft dan in een omgeving die goed onderhouden wordt. Denkt u niet dat hetgeen nu op stadsvernieuwing en renovatie wordt gekort later op de begroting van de politie zal moeten worden bijgeschreven?

"Zo simpel ligt het niet, want weliswaar is de stad Utrecht van rijkswege weer onterecht gekort op zijn renovatiebudget maar er wordt natuurlijk heel veel gerenoveerd in de grote steden. Ik denk dat dat een heel goed en een heel verstandig beleid is. In ieder geval ben ik er niet voor geld bij politie en justitie weg te halen opdat je wat meer kunt renoveren. De kortingen op de stadsvernieuwing bestaan uit een reductie van de produktiebudgetten van de overheid. De omvang van het overheidsap paraat wordt niet aangetast. Ik bedoel dit: er is een verschil tussen het produktiebudget en het bureaucratisch budget. Niet op het produktiebudget moet worden gekort maar op het bureaucratisch budget. Dát is het probleem. En zo kan het niet doorgaan natuurlijk. De overheid probeert met minder produktiebudget hetzelfde aantal ambtenaren aan het werk te houden. Een aantal jaren geleden zat plotseling de klad in de bouw- en stadsvernieuwingsbudgetten, toen gingen dezelfde ambtenaren die daarvóór met de grote objecten bezig waren geweldige toestanden op poten zetten om bijvoorbeeld één klein pandje te restaureren. Daar werden dan eindeloze dossiers over gemaakt en eindeloze procedures over gevolgd. En als je dat consequent volhoudt, heb je die ambtenaren ook allemaal nodig. Capaciteit vult zich onverbiddelijk en onomkeerbaar. Toch is dat het enige dat moet veranderen in de overheidshuishouding. Het enige echte probleem is: veel te veel ambtenaren, de bureaucratische vadsigheid. Je kunt één ding van de bureaucratie zeggen: die is het altijd waard bestreden te worden."

Weet u een middel?

"Ontslaan."

En u kent ook ons ontslagrecht?

"Dan moet je daar iets aan doen... Maar ja, dan krijg je het probleem wat die mensen moeten gaan doen; hoe ze hun inkomen moeten verdienen. Dan wordt het een herverdelingsvraagstuk en moet er passende arbeid zijn. Zo komen we dan weer bij het punt dat je wel illegalen in het Westland aan het werk moet hebben omdat anders onze concurrentiepositie naar de knoppen gaat, aangezien wij daar zelf niet willen werken. Dan zitten we in een patstelling. Dat voelt men wel aan natuurlijk en aangezien de politiek dat niet behapbaar kan maken, gaan we met z'n allen roepen over de illegalen."

De politie op het kruispunt van problemen. Ik noem er nog een: niets is zo nationaal eigen als de politie. Wanneer je gearresteerd wordt, word je toch het liefst gearresteerd door iemand die tot op zekere hoogte jouw cultuur deelt en die jouw wetten kent. Aan de andere kant worden de problemen steeds internationaler. Hoe stelt u zich voor het belang van internationale veiligheid te verzekeren met behoud van het nationale?

"We kunnen als politie niet doorgaan met hier in ons paradijsje aan de Rijndelta te blijven zitten. Je moet ook als politie Europees denken. De politiesystemen moeten naar elkaar toe groeien door uitwisseling van gedachten en ideeën. Dat betekent niet dat ik onmiddellijk naar een Europese politie zou willen. Wannneer je de constraints van staatssouvereiniteit zou loslaten verdwijnen de bindingen. Ik weet niet of rechtssystemen van de Europese landen elkaar zo zullen naderen dat het tot een eenheid komt. Dat houdt verband met wat u zegt: je wilt, als het dan moet, gearresteerd worden door mensen die gecontroleerd worden door degenen die je zelf hebt gekozen. Het is de meest elementaire notie van de Staat dat je controle hebt op h et geweldsapparaat. Wanneer je dat apparaat Europees maakt, dan is dat weg. Dat kan niet en dat moet ook niet."

Ik weet nog een probleem voor de politie: de daklozen, de stadszwervers. Waar komen die vandaan? Wat moeten we met dat vraagstuk doen?

"De traditionele geaccepteerde dorpsgek hebben we niet meer, want die zit in een inrichting voor geestelijk gehandicapten. Maar er zijn wel meer drop-outs gekomen. Het heeft iets met tolerantie te maken en met het feit dat je op die manier toch in je bestaan kunt voorzien. Het wordt je niet onmogelijk gemaakt het zo te doen; die drempels zijn er niet. We moeten natuurlijk iets efficiënter zijn in het regelen, zodat als we iets niet willen het dan ook werkelijk niet gebeurt. Je moet ergens het evenwicht vinden tussen het niet toleren van aanstootgevend gedrag en een zekere mate van keuzevrijheid. Je mag clochard zijn mits je daarmee niet hinderlijk, gevaarlijk of aanstootgevend voor anderen bent. Je mag drugs gebruiken zoveel je wilt - ik raad het iedereen af want het is ongezond - mits je daarmee geen aanstoot geeft of gevaar veroorzaakt. Maar we laten drugsverslaafden maar aandoen. Onder invloed van drugs een delict plegen moet een strafverzwarende omstandigheid zijn. Een verloederd gedrag met frequente criminaliteit moet natuurlijk ontzettend zwaar worden aangepakt. Die mensen moeten een poosje uit de roulatie. Die periode zou moeten worden gebruikt voor rehabilitering. Dat betekent geen Goelag Archipel, maar in redelijkheid moet je proberen zulke mensen een regelmatig leven te laten leiden, te laten werken en zelfrespect bijbrengen. Niemand moet mij wijs maken dat je met figuren die "door het ijs zijn gezakt" niet een hele serieuze poging moet wagen ze tot een andere leefwijze te brengen. Het instrumentarium is redelijk in orde. Het enige dat ontbreekt is de Rijkswerkinrichting; we hebben de Rijkswerkinrichting in Veenhuizen afgeschaft. Dat hadden we nooit moeten doen."

De "Krententuin"? Waarom hebben we die afgeschaft?

"Plaatsing in een Rijkswerkinrichting is een maatregel. Een landloper kan geplaatst worden in een Rijkswerkinrichting, en dat gebeurde ook: als het koud begon te worden in de herfst werden ze opgepakt en gingen ze naar Veenhuizen en in het voorjaar kwamen ze weer vrij. Want van zwervers heb je in de zomer veel minder last dan in de winter. Dat was eigenlijk een prima systeem. Plaatsing in een Rijkswerkinrichting is in onbruik geraakt toen we hadden bedacht dat we geen landlopers meer hadden. En precies op dat moment kwam het zwerversverschijnsel in de binnensteden op."