Met een wonderbaarlijke vermenigvuldiging van miljarden bereikte het kabinet na een urenlange sessie afgelopen nacht een akkoord 'op hoofdlijnen' over de rijksbegroting voor volgend jaar. Minister Zalm toverde alsnog bijna acht miljard tevoorschijn, zodat alle grote kwestie voor Paars-II zijn opgelost.

Door onze redacteuren GIJSBERT VAN ES en EGBERT KALSE

DEN HAAG, 28 APRIL. Premier Kok is "een gelukkig mens" - gelukkig omdat "ik dit zo heb kunnen afmaken met deze ploeg mensen". De premier zei het vannacht omstreeks twee uur, op één van de sporadische momenten waarop hij een glimp van persoonlijke tevredenheid laat doorklinken. Een uur eerder waren de bewindslieden van Kok-II naar buiten gekomen met een akkoord 'op hoofdlijnen' over de rijksbegroting voor volgend jaar, waarin bijna acht miljard wordt uitgetrokken voor 'nieuwe' uitgaven.

Er mag hierbij sprake zijn van een wonderbaarlijke vermenigvuldiging van miljarden. In februari nog trad het Centraal Planbureau naar buiten met de sombere verwachting dat er in 2002 een tegenvaller op de uitgaven van 0,5 miljard zou opduiken. In eigen berekeningen wist minister Zalm (Financiën) dit bedrag eerst om te buigen tot een meevaller van 0,4 miljard, waarna hij stap voor stap omhoog is gekropen, tot uiteindelijk 7,9 miljard vannacht. Aan het akkoord is een lange kabinetssessie voorafgegaan, waarin Zalm vrijdagmorgen eerst een bod van 7,3 miljard op tafel had gelegd. Omstreeks tien uur gisteravond druppelde uit de ministerraad naar buiten dat de ministers nog steeds "onvoldoene bewogen" om tot een akkoord te komen. Tevoren hadden zij vrijdagmiddag vrijwel allen, één voor één, afzonderlijke gesprekken met Zalm gevoerd in de naast de Trêveszaal gelegen Blauwe Zaal, terwijl premier Kok in een reguliere kabinetszitting de agendapunten over schoolzwemmen en subsidies voor politieke partijen langshamerde. Pas 's avonds om negen uur werd het begrotingsberaad plenair hervat, maar kort daarna werd het alweer geschorst voor overleg tussen premier Kok en minister Zalm met de ministers Borst (Volksgezondheid) en Hermans (Onderwijs). In dit beraad, dat tot kort voor middernacht duurde, is uiteindelijk de doorbraak tot stand gebracht.

Minister Hermans kan in ieder geval de onderwijsbond AOb met opgeheven hoofd tegemoet treden, die in maart een estafettestaking organiseerde om een eis voor 1 miljard extra in 2001 kracht bij te zetten. Hermans heeft er dit jaar circa 1,8 miljard extra voor het onderwijs uitgesleept, plus volgend jaar 2,1 miljard. Minister Borst, die begin maart een 'claim' van Zorgverzekeraars Nederland ontving van 3 miljard, heeft de Trêveszaal kunnen verlaten met 3,1 miljard extra plus 0,3 miljard voor lastenverlichting in de zorgsector. Of dit genoeg zal zijn om de huisartsen volgende week van een driedaagse staking af te houden, kon op basis van de vannacht beschikbare cijfers nog niet worden vastgesteld.

Over het financiële akkoord hebben premier Kok en de vice-premiers Jorritsma en Borst aan het einde van de avond telefonisch contact gehad met de 'paarse' fractieleiders in de Kamer. Premier Kok wilde vannacht niet zeggen of PvdA-fractieleider Melkert expliciet zijn fiat aan de omvang van de extra uitgaven heeft gegeven, maar wel stelde Kok dat "Melkert natuurlijk niet op z'n achterhoofd is gevallen en de formidabele omvang van het bedrag niet kan ontkennen".

Met de vannacht bereikte overeenstemming is het totaal van 'nieuwe' uitgaven in deze kabinetsperiode ruimschoots boven de twintig miljard uitgekomen. In het regeerakkoord van 1998 was nog vastgelegd dat extra bestedingen zouden oplopen tot ruim 9 miljard in 2002. Vorig jaar is hieraan circa 7 miljard toegevoegd, dankzij meevallende uitgaven op andere begrotingsposten. Dit gevoegd bij de bestedingsplannen voor 2002 brengt het totaal voor Paars-II op bijna 24 miljard voor extra bestedingen. Ter vergelijking: het eerste paarse kabinet begon in 1994 nog met bezuinigingsplannen van in totaal 11 miljard gulden.

Het financiële akkoord wordt algemeen gezien als het laatste zware besluit dat de coalitiepartijen in deze kabinetsperiode nog te nemen hadden. De andere resterende kwestie van gewicht - de verloving en het aanstaande huwelijk van prins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta - is precies vier weken geleden tot ontknoping gekomen. "Zo heeft iedere maand zijn moeilijke hoogtepunten", sprak de minister- president opgelucht.

De premier stelde begin deze maand in de Tweede Kamer dat hij de Toestemmingwet voor het koninklijke huwelijk nog voor het zomerreces zou willen afhandelen met de beide Kamer der Staten-Generaal. Dit betekent dat de premier in augustus met een 'lege' politieke agenda van vakantie kan terugkeren. Omstreeks die tijd zou Kok ook uitsluitsel geven over de vraag of hij bij de eerstkomende Kamerverkiezingen, op 15 mei 2002, beschikbaar is als PvdA-lijsttrekker.Mocht Kok in de late zomer zijn vertrek aankondigen, dan ontwikkelen zich komend najaar langzaamaan andere politieke verhoudingen. De beoogde opvolger van Kok, fractieleider Ad Melkert, zou dan onder meer de algemene beschouwingen na Prinsjesdag kunnen aangrijpen om de PvdA (nog) scherper te profileren tegenover met name de VVD. De PvdA-fractie had vooraf al kritiek geleverd op de samenstelling van het 'investeringspakket' van Zalm, maar formeel bezien hoeven de coalitiepartners hierover pas in de week van Prinsjesdag een politiek oordeel te vellen. Dit betekent dat de PvdA dan opnieuw de discussie kan voeren over het bestemmen van extra belastinginkomsten voor hogere ambtenarensalarissen, zoals de afgelopen week opnieuw krachtig is bepleit door prominente PvdA'ers binnen en buiten het kabinet.

De Zalmnorm haalt het einde van deze kabinetsperiode. Maar de Melkertnorm schrijft voor dat de verkiezingsstrijd voor mei 2002 zorgvuldig maar vastberaden moet worden opgebouwd.