NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

BAS HEIJNE
Geen tegenstrijdigheden zo tegenstrijdig als die van India: onvoorstelbare armoede naast flamboyante rijkdom, primitieve industrieën naast superieure high- tech, bestuurlijke chaos en corruptie naast creatief genie, gemoedelijke tolerantie naast hysterische onverdraagzaamheid. De buitenstaander bijt snel genoeg zijn tanden stuk op alle paradoxen van de grootste democratie ter wereld.

Steeds weer dringen zich dezelfde vragen op. Bestaat er zoiets als een Indiase identiteit in een land waarin, zoals de schrijver en VN-diplomaat Shashi Tharoor zegt, "iedereen tot een minderheid behoort?" Is in al die veelheid nog een eenheid te ontdekken? En hoe valt een lange traditie van compromis en religieuze inschikkelijkheid te rijmen met de opkomst van het hindoe- fundamentalisme? Documentairemaker Chris Kijne heeft het thema van de boekenweek aangegrepen om een poging te wagen het raadsel India te ontsluieren in Land van Herkomst: India. Kijne heeft drie Indiërs voor de camera gehaald, die al jaren buiten India leven, maar zich niettemin nauw betrokken voelen bij het lot van hun geboorteland: de schrijver Salman Rushdie, de eerdergenoemde Shashi Tharoor en de econoom en Nobelprijswinnaar Amartya Sen. Over ieder van hen zou een boeiende documentaire te maken zijn en wat Sen vertelt over zijn kinderjaren in de filosofische gemeenschap Santiniketan, gesticht door de denkende Bengaalse dichter Tagore, doet een intrigerend rijke wereld vermoeden die door Kijne wegens tijdgebrek slechts aanstipt. Want de vraag waarop Kijne antwoord wil, is wat de wereld kan leren van India. Daardoor vertilt hij zich. De drie geïnterviewden hebben het beste met hun land voor en wanneer ze zich niet verliezen in jeugdherinneringen, betreuren ze de afgrondelijke problemen waarmee India te maken heeft en prijzen ze het beste van de Indiase geest. Hun India, dat wordt al gauw duidelijk, is het seculiere India van Nehru, niet India van de extremistische Shiv Sena of de deze week in opspraak geraakte regeringpartij BJP. Maar aan een analyse van het onverwachte succes van die haatdragende partijen komt Kijne niet toe, ook al heeft hij de sinistere leider van Shiv Sena, Bal Thackery, even voor zijn camera gehad. De beschouwelijke opmerkingen van de ondervraagden, vooral die van Rushdie, overstijgen nauwelijks de bekende clichés: eens was het land een schoolvoorbeeld van multi-culturele welwillendheid, totdat het spook van het extremisme de kop opstak. Daardoor ontbreekt het de documentaire aan een vaste kern. De herinneringen van Rushdie roepen losse sfeerbeelden van Bombay op, de zuidelijke deelstaat waar Tharoor werd geboren, het van oudsher communistische bolwerk Kerala, wordt voorgesteld als voorbeeld voor heel India, omdat verschillende kastes en religies daar tot een duurzaam vergelijk zijn gekomen. Het regent interessante feiten, Kijne heeft talloze mooie plaatjes geschoten, maar het blijft onduidelijk wat hij wil zeggen. De indruk ontstaat van een documentairemaker die overweldigd is door zijn onderwerp.

Aangezien het onderwerp India heet, is dat vergeeflijk. Het bewijst opnieuw hoe moeilijk dat land als één geheel te benaderen is, dat iedere stellige conclusie onmiddellijk zijn tegendeel uitlokt. Op een gegeven moment zegt Rushdie dat hij in zijn roman The Moor's Last Sigh tegengas wilde geven aan het verkrampte meerderheidsdenken van de fundamentalisten, door te tonen hoe één individu uit de kleinst mogelijke minderheid in India, een man geboren uit het huwelijk van een jood en een christen, symbool voor het hele land kan worden. Zoń aanpak had deze documentaire vorm kunnen geven.

Land van Herkomst: India, VPRO, zondag, Ned.3, 19.30- 20.30u.