'Enorme generatiekloof in PvdA'

Vier jaar lang werkte PvdA'er Witteveen aan een nieuw beginselprogram. Binnenkort moet het worden goedgekeurd.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 7 MAART. Het wordt een dubbeltje op z'n kant. Misschien stelt de PvdA over anderhalve week, op het partijcongres in Rotterdam, een nieuw beginselprogram vast. Maar misschien ook niet. Willem Witteveen, voorzitter van een partijcommissie die vier jaar aan het nieuwe program heeft gewerkt, taxeert de kans "op 50 procent" dat het program de steun krijgt van een meerderheid op het congres. En anders? "Als het wordt weggestemd, zal de hele beginselendiscussie weer van voren af aan beginnen. Dan krijg je een jarenlange herhaling van zetten."

Witteveen, hoogleraar rechtsfilosofie in Tilburg en Eerste-Kamerlid, heeft de afgelopen maanden een tournee langs PvdA-afdelingen in het land gemaakt om te debatteren over zijn beginselentekst. Hij zegt geschrokken te zijn van het klimaat in de partij en van het niveau van de discussie. Er gaapt "een enorme generatiekloof" in de PvdA, zegt Witteveen. Bij een eerdere discussieronde over de beginselen was Witteveen nog "veel jonge nieuwe leden, veel vrouwen, veel niet-traditionele PvdA'ers" tegengekomen. En nu? "Op dit moment domineert de nostalgie van oudere mannen. Ik heb letterlijk meegemaakt dat ze in de pauze foto's stonden te bekijken van Vietnam-demonstraties in de jaren zestig en zeventig waaraan ze met lange haren hadden deelgenomen."

De bestuurscrisis rondom voorzitter Marijke van Hees, die afgelopen nazomer tot uitbarsting kwam, heeft volgens Witteveen een zware wissel getrokken op de atmosfeer in de hele partij. Vernieuwingsgezinde leden zou "de lust ontnomen zijn" zich nog voor de PvdA in te zetten. Het gestaalde kader heeft weer alle ruimte gekregen "om te pleiten voor terugkeer naar de strijdcultuur uit de jaren zeventig, naar de strijdlustige arrogantie" uit de dagen van de polarisatie.

Het vorig jaar november gepresenteerde ontwerp-program, dat de beginselen uit 1977 moet vervangen, kreeg aanvankelijk een warm onthaal van het partijbestuur. Na een golf van kritiek uit de partij werd de tekst van Witteveen c.s. echter bestempeld als "te liberaal", waarna het partijbestuur zelf krachtig aan de tekst is gaan sleutelen. Daarbij hebben passages uit een 'tegenstuk' van partij-ideoloog Paul Kalma en bestuurskundige Maarten Hajer een plek in de ontwerp-tekst gekregen. Bovendien heeft het partijbestuur een nieuw slot aan het program toegevoegd, waarbij de mogelijkheid wordt geopend in de toekomst nieuwe thema's aan de tekst toe te voegen. Dit laatste moet voorkomen dat het beginselprogram een statisch stuk blijft dat binnen enkele jaren nog louter antiquarische waarde heeft.

Witteveen noemt het "niet leuk maar wel begrijpelijk en ook verstandig" dat het partijbestuur zo drastisch in zijn tekst heeft ingegrepen. Sommige passages zijn "duidelijk sterker geworden", zoals het onderdeel over de rol van de overheid in de samenleving. Witteveen: "Het program uit 1977 gaat nog uit van 'de maakbare samenleving'. Van die gedachte is gelukkig afscheid genomen. Als commissie hebben wij niet geheel scherp kunnen formuleren hoe ver de ambities van de overheid dan wel kunnen reiken. Inmiddels is er een betere tekst gekomen over het sluiten van allianties met ondernemingen en maatschappelijke organisaties, over het bieden van waarborgen, over zelfregulering. Die tekst is beter dan wat wij hadden verzonnen."

Maar verzwakte onderdelen zijn er evenzeer, meent Witteveen. Hij betreurt het dat, onder druk van onder meer de Jonge Socialisten en de afdeling Rotterdam, het begrip 'democratisch socialisme' weer de tekst is binnengeslopen. Deze term hoort, wat Witteveen betreft, "in het museum thuis", omdat deze te zeer verwijst "naar een verleden van ideologische geslotenheid, waar de moderne sociaal-democratie juist moet uitgaan van open gezichtspunten, van het onderkennen en durven benoemen van dilemma's en het permanent zoeken naar nieuwe evenwichten".

Witteveen hoopt dat de nieuw samengestelde tekst in principe de steun van het partijcongres krijgt, maar dat het nieuwe PvdA-bestuur tevens de kans zal krijgen de tekst nog één keer in handen te geven van "een knappe stilist". Witteveen: "Door alle knip- en plakwerk is de tekst natuurlijk niet krachtiger en wervender geworden. Dat krijg je vanzelf als de amendementenmachine in de partij z'n werk heeft gedaan."

Het nieuwe partijbestuur zou, wat Witteveen betreft, onder leiding moeten staan van de politicoloog Ruud Koole en niet van Sharon Dijksma. "Begrijp me goed: ik vind Sharon Dijksma een capabel Kamerlid, maar Ruud Koole is veel deskundiger op het gebied van partij-organisaties en hij heeft zich in het verleden veelvuldig en constructief uitgelaten over het versterken van de ledenorganisatie naast de professionele politieke circuits. In de partij heerst bovendien een enorm wantrouwen tegen 'Den Haag' en 'het partijbureau'. Ik denk dat Koole dat wantrouwen veel beter kan wegnemen dan Dijksma, die toch te veel de kandidaat van de Tweede- Kamerfractie is."