De VVD vindt dat de PvdA te veel functies in het openbaar bestuur voor zichzelf opeist. De cijfers geven een wisselend beeld.

Door onze redacteuren
GIJSBERT VAN ES en KEES VAN DER MALEN

DEN HAAG, 18 NOV. Tot in het Torentje en de Trêveszaal is er de afgelopen weken met stemverheffing over gesproken. De PvdA 'pikt de baantjes in', meent de VVD. "Het evenwicht begint zoek te raken", zegt VVD'er Clemens Cornielje, vice-voorzitter van de Tweede-Kamerfractie. "Het saldo van alle losse benoemingsprocedures wijst steeds meer in één richting: naar de PvdA. Dat kan zo niet doorgaan."

Cornielje beroept zich op diverse cijfers. De PvdA heeft, gerekend vanaf 1989, per saldo vier zetels in de Tweede Kamer verloren. De VVD heeft in diezelfde periode een sprong voorwaarts gemaakt: van 17 Kamerzetels. Het verschil tussen PvdA en VVD in de Kamer is nog slechts zeven zetels. Maar het 'gat' tussen PvdA- en VVD-partijleden op benoemde posities in het openbaar bestuur zou hardnekkig veel groter blijven.

De PvdA heeft ruwweg 30 procent van het electoraat achter zich, terwijl bijna 40 procent van de Nederlanders woont in een gemeente met een PvdA-burgemeester. De VVD, met circa 25 procent 'marktaandeel' onder de kiezers, komt met burgemeesters niet verder dan ruim 20 procent. En dat is niet het enige wat de VVD steekt. De Hoge Colleges van Staat, topambtenaren bij rijk, provincies en gemeenten, adviesorganen en planbureaus: overal zou de PvdA-dominantie inmiddels tot gelding zijn gebracht, waar ooit het CDA ('we run this country') de sleutelposities in handen had.

PvdA'er Dick de Cloe, de 'burgemeesterslobbyist' van de Tweede- Kamerfractie, bestrijdt het door de VVD opgeroepen beeld van PvdA- vraatzucht met klem. "In kleinere gemeenten halen wij inderdaad meer burgemeestersposten binnen dan de VDD", erkent De Cloe. "Maar dat gebeurt nimmer ten koste van de VVD." Onder druk van de irritatie bij de VVD heeft De Cloe onlangs uitvoerig rekenwerk verricht, waarmee fractieleider Melkert op pad is gegaan om de coalitiepartner tot bedaren te brengen. Het 'grensverkeer' tussen PvdA en VVD is onder 'paars' (sinds 1994) volledig in balans, zo blijkt hieruit: negen PvdA- gemeenten gingen naar de VVD en omgekeerd. In de 26 gemeenten boven 100.000 inwoners is weinig veranderd in de verdeling van burgemeestersposten. Pijn voor de VVD zou slechts te vinden zijn in de gemeenten beneden de 50.000 inwoners. De PvdA levert hier per saldo zestien burgemeesters meer dan in 1994, terwijl het aantal VVD-posten in de kleinere gemeenten is gelijk gebleven.

"Hoe kun je nu op grond van deze cijfers beweren dat de PvdA zich te breed maakt", vraagt De Cloe zich af. Volgens de PvdA'er heeft de VVD vooral " politieke redenen" om deze kwestie hoog op te spelen - en hij bedoelt dat niet neutraal. "De VVD kan moeilijk accepteren dat gemeenteraden via vertrouwenscommissies meer greep krijgen op benoemingen. Wij stimuleren onze kandidaten te solliciteren in alle gemeenten waar we verwachten een kans te maken. En we hebben een reservoir van uitstekende kandidaten. Dan is het niet verwonderlijk dat we relatief veel posten binnenhalen." VVD'er Cornielje noemt deze PvdA- lezing "veel te makkelijk". Volgens hem hebben commissarissen van de koningin en de minister van Binnenlandse Zaken even zo goed de verantwoordelijkheid toe te zien op een evenwichtige spreiding van burgemeesters over de diverse partijen. Cornielje zegt te weten dat de PvdA hierop is gewezen bij recente benoemingen van PvdA-burgemeesters in Nieuwegein en Bergen op Zoom. "De VVD is zwaar ondervertegenwoordigd in de provincie Utrecht, maar de PvdA heeft hiernaar niet willen luisteren bij de procedure in Nieuwegein. In Bergen op Zoom is zelfs vooraf in achterkamertjes afgesproken dat de nieuwe burgemeester in ieder geval geen VVD'er mocht zijn. Dergelijke kongsies accepteren wij niet."

En nu de tweede man van de VVD-fractie toch bezig is: "In vier van de vijf Hoge Colleges van Staat staan inmiddels PvdA'ers aan de leiding. Een evenwichtige spreiding was mogelijk geweest als de CDA'er Havermans was benoemd tot president van de Algemene Rekenkamer, als D66'er Sorgdrager Nationale Ombudsman was geworden en als wij niet, zoals nu afgesproken, volgend jaar het voorzitterschap van de senaat aan het CDA hadden moeten overdragen. Ik weet dat voor alles aparte verklaringen zijn aan te dragen. Maar het netto-resultaat is een massief PvdA- overwicht. Wij vinden dat onjuist. "

Het is niet de eerste keer dat de tweede partij van het land verwijten als deze maakt aan het adres van de grootste partij. Eind jaren zeventig fulmineerde PvdA-leider Den Uyl met regelmaat tegen de 'machtsarrogantie' van het CDA. Ook toen maakten de partijen handig en selectief gebruik van allerlei berekeningen om hun eigen gelijk aan te tonen.

De PvdA heeft in de jaren tachtig en negentig een gestage opmars in het openbaar bestuur doorgemaakt, zo valt uit diverse onderzoeken af te leiden. Studies, onder andere van de bestuurskundige U. Rosenthal (zelf sinds vorig jaar ook VVD-senator), wijzen uit dat de PvdA stevig is geworteld in diverse circuits van de publieke dienst. Dat geldt, behalve voor de burgemeestersposten en de Hoge Colleges van Staat, ook voor de ambtelijke top. Vijf van de dertien secretarissen-generaal op de departementen zijn PvdA-lid. Op het niveau van directeuren-generaal zou de PvdA-aanhang zelfs omstreeks de helft liggen, maar recent onderzoek hiernaar ontbreekt. Hetzelfde geldt voor de ruim vijfhonderd gemeentesecretarissen in het land, terwijl in de ambtelijke top van provincies relatief vaker een CDA-overwicht uit het verleden nog in stand is. Op gezag van bestuurskundige Rosenthal mag veilig worden geconcludeerd dat de PvdA de afgelopen jaren "uitstekend voor zichzelf heeft gezorgd". De PvdA kan, met een traditie als 'overheidspartij', ook eenvoudiger uit een reservoir van ervaren publieke 'netwerkers' putten dan de VVD, die toch meer een 'marktpartij' is. Maar het gaat Rosenthal te ver om te beweren dat de PvdA 'kaalslag' heeft gepleegd. Wat hem betreft zou zijn eigen partij, de VVD, zich assertiever moeten opstellen in de diverse benoemingenprocedures.

Rosenthal: "De VVD is een beetje koninklijker dan de koning. Goede kandidaten worden te weinig krachtig naar voren geschoven. Er heerst een zekere gne om het spel, dat niet altijd even zachtzinnig verloopt, ook voluit mee te spelen. "

( a d v e r t e n t i e s )