Bedrijven en overheden bieden hun medewerkers de kans om vrijwilligerswerk te verrichten - in de tijd van de baas. Lekker ethisch bezig zijn neemt de plaats in van 'een weekendje zuipen'.

Door onze redacteur ROB SCHOOF

DEN HAAG, 18 NOV. Abseilen van een Ardennen-plateau is best leuk voor een groep uitgelaten senior-managers, maar echt bijdragen tot een betere wereld doet het niet. De survivaltocht als teambuildend schoolreisje voor volwassenen en het feestweekend op de hei worden steeds vaker ingeruild voor maatschappelijk prangender bezigheden. Tegenwoordig mesten bezwete consultants een dagje geitenstallen uit, lezen bedrijfseconomen na werktijd verhalen voor aan allochtone schoolkinderen in een achterstandswijk, en helpen managers de leefkwaliteit in een asielzoekerscentrum te verbeteren.

Inhakend op een trend die vanuit de Verenigde Staten en Groot- Brittannië is overgewaaid, hebben tientallen ondernemingen ook in Nederland het vrijwilligerswerk omarmd - tot en met de overheid aan toe. "Dit spreekt veel meer aan dan een weekendje vreten, zuipen en loltrappen of een dagje op en neer naar Finland", zegt Jacqueline Gotwalt, directeur van de Vrijwilligerscentrale Amsterdam, die bemiddelt tussen ondernemingen die "iets willen doen" en armlastige instanties die elke uitgestoken hand graag naar zich toe trekken.

De ene keer gaat het om ééndaagse projecten, uiteenlopend van gratis cursussen internet voor scholieren tot het uitbaggeren van sloten op een kinderboerderij, de andere keer binden werknemers zich voor langere tijd, bijvoorbeeld als penningmeester van de dierenbescherming. Bejaardentehuizen, asielzoekerscentra, inrichtingen, scholen, dierenasiels en ziekenhuizen scoren hoog op de lijst. "Het leven bestaat uit meer dan alleen maar winst maken", klinkt het vanuit de kantoren van multinationals als KPMG, Fortis, Shell, Nike, Levi's, Philips, de Bodyshop en de Rabobank. "De ambities reiken verder dan groei en rendement", zegt KPMG-bestuursvoorzitter Ben van der Veer, zelf onbezoldigd lid van de raad van advies van de stichting De Nieuwe Kerk. Volgens hem heeft KPMG, met wereldwijd honderdduizend werknemers, de verplichting een "actieve rol" te spelen in de maatschappij. Het accountants- en adviesbureau begon hiertoe in 1997 speciaal het project 'KPMG en de Samenleving'. Volgens een intern onderzoek is 60 procent van de medewerkers actief als vrijwilliger.

Met het vrijwilligerswerk toont het bedrijfsleven een sociaal gezicht en ziet het een mogelijkheid de horizon van de werknemers te verbreden - kortom, in nog meer ondernemersjargon, een win-winsituatie. "Je kunt je chequeboek trekken, maar wij geven nooit alleen geld", zegt Merel van Dijk van Fortis Stimulans, een afdeling die in 1998 werd opgezet voor vrijwilligerswerk van honderden Fortis-werknemers. Vanaf 2001, door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Internationaal Jaar van Vrijwilligers, zet Fortis een speciale vrijwilligersvacaturebank op internet.

Uiterst leerzaam en louterend", vindt Jan Arent Lameris, senior manager bij de public sector van KPMG, zijn 'bijbaan'. Hij komt regelmatig op bezoek bij de Haagse basisschool Wateringse Veld, waar hij het schoolhoofd, John de Jong, gratis van managementadviezen voorziet. Maar het leerproces is wederzijds, stelt Lameris (35) met nadruk. "Bij mijn werk is je carrière heel belangrijk. Op een school is dat helemaal geen issue. Een leerkracht blijft een leerkracht. Bovendien wordt op scholen geen personeel gelokt met dure auto's en andere arbeidsvoorwaarden." Het eerste wat Lameris opviel was dat De Jong als schoolhoofd zelf de administratie van de school deed, en dat hij zelf de loodgieter belde als ergens op school een kraan lekte. Had De Jong geen dringender zaken aan zijn hoofd? "Daar sta je niet bij stil", zegt Lameris. "De meeste managers maken niet eens hun eigen afspraken."

Bedrijven en burgers willen tegenwoordig meer in de maatschappij staan dan ze gewend waren, zo luidt de verklaring van Henk Kinds, directeur van Community Partnership Consultants. Zijn bureau specialiseert zich in het bij elkaar brengen van bedrijven, burgers en instellingen. "In de Verenigde Staten is vrijwilligerswerk voor werknemers al jaren een normaal verschijnsel, en zelfs heel belangrijk voor je carrière." Er is wel een groot verschil met de Nederlandse situatie: de Amerikanen of de Britten hebben niet dat stelsel van sociale voorzieningen, dus veel meer mensen en instanties zijn aangewezen op liefdadigheid. Voor Amerikaanse werknemers is het dan ook niet ongewoon om na werktijd bijles te geven aan kansarme jongeren. "In Nederland hebben we daar betere voorzieningen voor", zegt Kinds, die onderzoek deed naar het fenomeen vrijwilligerswerk. "Iedereen betaalt eraan mee via de belasting."

Inmiddels is ook in Nederland de greep van de overheid op de samenleving verslapt, de economie is explosief gegroeid en daarmee de behoefte aan solidariteit met de minderbedeelden. Of speelt ook het eigen bedrijfsimago een rol? Is het een verkapte vorm van sponsoring? De multinationals ontkennen dat in alle toonaarden. "Imagoverbetering is geen doel, wel een effect van vrijwilligerswerk", zegt Merel van Dijk van Fortis. Ook Kinds ziet het niet zo somber. "Er bestaat wel degelijk een behoefte om iets voor de samenleving te doen. Het gaat niet alleen meer om de winst, maar ook om het personeel en het milieu. In modern ondernemerschap noemen ze dat de drie p's: profit, planet, people."

Toch zien de bedrijven hun vrijwillige werkzaamheden als een investering. "Fortis-medewerkers zien op deze manier nog eens iets anders van de maatschappij dan alleen hun kantoor", zegt Van Dijk. "Er is bij ons zoveel belangstelling voor dat we er de rem op moesten zetten."

De sectoren waarop de bedrijven zich storten, varen wel bij de nieuwe trend, zegt Jacqueline Gotwalt van de Vrijwilligerscentrale Amsterdam. "Mensen hebben geen idee van het belang van vrijwilligerswerk in Nederland." Zij noemt de vier miljoen vrijwilligers het 'vrijwillig kapitaal'. De sport, de kunst, buurtverenigingen, de politiek; ze zouden instorten zonder vrijwilligers. "Net als het menselijke gezicht van de zorgsector. Professionals doen hun werk, maar voor meer dan dat hebben ze geen tijd. Kijk naar wat de Zonnebloem doet of het Rode Kruis. Wat je vroeger liever niet op je cv schreef, dat je vrijwilligerswerk had gedaan, telt tegenwoordig mee bij sollicitaties en functioneringsgesprekken." Gotwalt vreest wel dat de trend een gevolg is van de economische hausse waarin Nederland zich al jaren rondwentelt. "Er is nu geld en tijd voor dit soort werk in Nederland. Ik ben bang dat het als sneeuw voor de zon verdwijnt, als er weer een crisis komt."

( a d v e r t e n t i e s )