Grunberg krijgt AKO 2000 per e-mail

Door onze redacteur PIETER STEINZ
Arnon Grunberg werd gisteren uitgeroepen tot winnaar van de AKO-literatuurprijs 2000. De schrijver was niet bij de uitreiking aanwezig, maar zat thuis in New York achter zijn computer.

AMSTERDAM, 30 OKT. 'Uw prijs maakt duidelijk dat alleen mijn boeken aanwezig hoeven te zijn; waar en wie ik ben, is onbelangrijk.' Aldus schreef Arnon Grunberg aan de jury van de AKO-prijs, die gistermiddag zijn roman Fantoompijn tot het beste boek van het afgelopen jaar uitriep. Grunbergs dankwoord, voorgelezen aan het slot van een rechtstreekse uitzending van het Vpro-televisieprogramma De Plantage, was per e-mail binnengekomen. De in New York wonende auteur had afgezien van een reis naar de studio, en ging daarmee nog iets verder dan A.F.Th.van der Heijden, die drie jaar geleden ook de tv-discussies aan zich voorbij liet gaan, maar er niet tegenop zag om de honderdduizend gulden prijzengeld live in ontvangst te nemen. Fantoompijn werd bekroond om de 'zuivere toon', en omdat Grunberg, in de woorden van juryvoorzitter Wilfried Martens, "het dagelijkse absurde [had] vermengd met ontroerende passages." Daarmee liet Grunberg Bas Heijne (De wijde wereld), Paul Koeck (De bloedproever), Doeschka Meijsing (De tweede man) en Allard Schröder (Grover) achter zich; en ook zijn naaste concurrent Thomas Rosenboom (die in mei nog de Libris-prijs won). Rosenboom kreeg voor zijn bestseller Publieke werken nog wel de prijs van de Belgisch-Vlaamse jeugdjury. Die jeugdjury speelde een belangrijke rol in de Plantage-uitzending. Misschien was de redactie van het programma moe van de discussies-over-alles-behalve-het-werk die de uitzendingen rondom de AKO-prijs (voorheen de Generale Bank-prijs) in de afgelopen jaren kenmerkten; misschien had ze gewoon besloten om volgens het model Van der Ploeg de jeugd meer bij de kunst te betrekken. Maar hoe dan ook werd het leeuwendeel van de kostbare televisiezendtijd besteed aan verrassende samenvattingen ("Is dat al?" reageerde Koeck na het schoolse resumé van zijn boek) en onbeholpen interviews van de eindexaminandi. Favoriet waren vragen naar het autobiografische gehalte van het genomineerde werk. Heeft u zo'n bloedproever echt gekend? vroeg Toon aan Koeck. Bent u zelf een Tweede Man? wilde Simon van Meijsing weten. Eet u ook eieren op de manier van uw hoofdpersoon? zei Carlien met lichte walging tegen Schröder. Sprankelende televisie werd het niet, en de afwezigheid van de winnaar ('Ik zou willen bestrijden dat ik er NIET ben. Ik ben er. Per e-mail. Dat is een superieure vorm van zijn') was daarbij de juiste anticlimax.

"Nu moet ik eigenlijk de computer kussen", zei Plantagepresentatrice Hanneke Groenteman, en de fotograferende pers stortte zich op de vriendin van de auteur die de prijs voor hem in ontvangst nam. Eén fotograaf zette van arren moede een aanwezige krullenbol een bril op en liet hem met een glas champagne en gezeten naast Nijgh & Van Ditmar-uitgever Vic van de Reijt als de auteur van Fantoompijn poseren.

Grunbergs uitgever voelde zich "als op een huwelijk met de handschoen." Hij vond het jammer dat hij Grunberg niet had kunnen overhalen om naar Amsterdam te komen, maar was erg blij dat Fantoompijn de prijs had gewonnen. "Nu krijgt het boek misschien weer eens wat meer aandacht dan De geschiedenis van mijn kaalheid", zei hij met een verwijzing naar het bij uitgeverij De Geus verschenen 'debuut' van Marek van der Jagt, dat volgens iedereen behalve Grunberg door Grunberg is geschreven. Van de Reijt merkte op dat zijn uitgeverij veel last heeft gehad van de Van der Jagt-affaire, omdat te veel boeken van Grunberg de markt overvoeren. "Wij zijn juist altijd zo voorzichtig geweest met het werk van Arnon; en dat terwijl we nog een stapel hebben liggen."

En de winnende auteur? Hij had, getuige de e-mails die hij naar zijn contactpersoon in de zaal stuurde, tijdens de uitzending van De Plantage 'voor de vierde keer' zitten kijken naar de film Scarface, op dvd. Nadat hij per e-mail door onder meer Groenteman was gefeliciteerd, ging hij - met de dood van Al Pacino op zijn netvlies - 'even een cappuccino drinken.' Zijn optreden bij De Plantage liet zich aanzien als een aanval van fantoompijn: hij was er niet, maar je voelde hem wel.

Annie Seip: 'Arrogant'

Annie Seip, medewerkster van de bibliotheek aan het Rotterdamse Afrikaanderplein: "Weet je wat ik vind? Ik vind het belachelijk dat die jongen niet de moeite heeft genomen om die prijs persoonlijk op te halen. Het gaat om heel veel geld. Dan zou er geen retourtje Nederland vanaf kunnen? Ik vind hem arrogant en blassé. Ik heb zijn boeken niet gelezen en eerlijk gezegd, ik heb er ook niet zoveel zin meer in."

Els Bijl, medewerkster centrale bibliotheek Rotterdam: "Over tien minuten gaan we open, en dan zal er veel vraag zijn naar de boeken van Grunberg. Zijn boeken spreken de jeugd enorm aan. Middelbare scholieren hebben ze allemaal op hun lijst staan. Ik heb Fantoompijn niet gelezen, dat zal ik nu zeker wel gaan doen."

Wester: 'Groot schrijver'

Grunberg is "absoluut" de terechte winnaar van de AKO-prijs, vindt Rudi Wester, de directeur van het Nederlands Literair Produktie- en vertalingenfonds, de organisatie die de Nederlandse litertuur bij buitenlandse uitgeverijen onder de aandacht probeert te brengen. "Ik ben een absolute fan van hem. Hij heeft een absoluut geluid, het is een van de schrijvers bij wie je al na drie regels tekst ziet dat ze het niet door iemand anders geschreven kan zijn. Daaraan herken je de echt grote schrijvers."

Grunbergs weigering om de prijs in ontvangst te komen nemen, vindt ze geen probleem. "Voor de organisatie is het niet leuk en voor zijn uitgever ook niet, maar een schrijver heeft recht op iedere vorm van gedrag. Ook op puberaal gedrag. Je moet ze niets willen voorschrijven."

Wester acht de kans aanwezig dat Grunberg met Fantoompijn internationaal doorbreekt. "Een boek over een verzonnen schrijver trekt al snel de aandacht. Dat het in de Verenigde Staten speelt, is minder belangrijk. Buitenlanders vinden boeken die in Nederland spelen juist interessant en exotisch."

Peeters: 'Een klier'

Een verrassende keus noemt Carel Peeters, redacteur van Vrij Nederland, de verkiezing van Grunberg. "Het getuigt ook wel van durf en onafhankelijkheid om ondanks alle publiciteit rond deze persoon toch de prijs aan hem te geven". De schrijver Grunberg heeft volgens Peeters een "perpetuum mobile in zijn ziel waardoor hij voortdurend weet te boeien". Evenals in eerder werk is ook in Fantoompijn, het nu bekroonde boek, het tragikomische een belangrijk motief. "Als het maar pijnlijk is. Het leven is miserabel en dat levert heel vaak prachtige scenes op. Maar je moet oppassen met dit genre, het wordt heel gauw te dun en dan is het niet leuk meer".

De VN-redacteur had liever gezien dat Bas Heijne met het essay 'De wijde wereld' de prijs van 100.000 gulden had gewonnen. "Dat is zo'n scherp boek, maar tegelijk een genre dat een jury niet gauw zal bekronen". Het lawaai over Grunbergs wegblijven is volgens Peeters "typisch Nederlands". De schrijver heeft dat recht vindt hij, "maar we moeten wel bedenken dat Grunberg er mee speelt". De bekroonde schrijver is "een man om tegen aan te stoten, ook wel een beetje een klier".

Zie ook:

'Van der Jagt is pseudoniem van Grunberg' (23 oktober 2000)
Bedenkingen jury over boek Van der Jagt (6 oktober 2000)
Debutant sprekend Grunberg (5 oktober 2000)

( a d v e r t e n t i e s )