Poort naar de welvaart

(Foto Hollandse Hoogte)

Een Egyptenaar die naar Nederland wil, hoeft geen beroep te doen op mensensmokkelaars. Het is relatief simpel om een verhaal te verzinnen, en legaal een visum te krijgen. De Haagse regelgeving nodigt uit tot misbruik. 'Nederland is het putje van Europa.'

Joris Luyendijk

In een van de best bezochte Egyptische speelfilms aller tijden koopt de hoofdpersoon voor vijfduizend gulden een visum voor Nederland. Hij reist af naar Amsterdam en wordt schatrijk: The American Dream in Holland. De twee jaar oude film heet Hamam in Amsterdam en is populair tot over de Egyptische grenzen. Kairo is immers het Hollywood van de Arabische wereld.

"Dat verhaal van Hamam in Amsterdam is dus gewoon waar", zegt het hoofd van de consulaire afdeling van de Nederlandse ambassade te Kairo, Peter Trimp. Alleen het bedrag klopt niet - een visum voor Nederland kost inmiddels zevenduizend gulden. De welvaart in Nederland lonkt, merken ze op de ambassade in Kairo. De meest vasthoudende man die langs legale weg binnen probeerde te komen, zegt de uitvinder te zijn van een 'automatische bilafveger' voor op het toilet. Hij wil van de ambassade weten waarom TNO in Delft hem niet terugschrijft.

Niet iedereen probeert het met zo'n doorzichtig verhaal. In Den Haag werden afgelopen woensdag zeven Egyptische mannen opgepakt die paspoorten en visa vervalsten. Maar wie slim is en wat geld bij elkaar weet te brengen, heeft helemaal geen vals visum nodig. Voor zevenduizend gulden heb je een legaal toeristen- of zakenvisum, geheel volgens de regels afgegeven door de afdeling consulaire zaken van de Nederlandse ambassade. Een 'makelaar' heeft voor de benodigde papieren gezorgd, de Egyptenaren reizen naar Nederland en duiken onder. Het zijn veelal jonge mannen uit de lagere middenklasse voor wie de familie de zevenduizend gulden bij elkaar heeft gesprokkeld. Ze gaan vaak werken in Nederlandse snackbars of bij bedrijven met Egyptische eigenaren, en betalen hun familie op termijn terug. Nederland doet nauwelijks aan uitzettingen naar Egypte. Wie binnen is, blijft binnen. De young businessmen heten ze in de wandelgangen van de Nederlandse ambassade in Kairo. Vanaf twee uur 's nachts stonden ze de hele zomer te wachten tot de visumafdeling om acht uur open ging. Jongens van onder de 26 met naar eigen zeggen een goedlopend eigen bedrijf, die naar Nederland willen 'voor zaken'. Net pak, glad geschoren wangen en een mobieltje. Alle papieren zijn in orde en beantwoorden minutieus aan de Nederlandse eisen, ook al is het in Egypte hoogst ongebruikelijk dat mensen van die leeftijd al een eigen bedrijf hebben. De Egyptische veiligheidsdienst reageert dan ook hoogst verwonderd dat deze jongens visa krijgen.

Waar gingen de young businessmen heen? Waarschijnlijk benutten hun makelaars een variant op de 'Hogeschool-route'. In 1995 meldden zich op de toenmalige Hogeschool Eindhoven opeens opvallend veel Egyptenaren voor een universitaire opleiding. Ze hadden door de ambassade in Kairo gelegaliseerde, dat wil zeggen als authentiek erkende, diploma's bij zich, en werden op grond hiervan aangenomen door de Hogeschool. Bewijs van voldoende financiële middelen geeft automatisch recht op een jaar verblijf in Nederland om de taal te leren. Hiertoe moet de vreemdelingenpolitie een tijdelijke verblijfsvergunning afgeven, ook al zijn de 'studenten' binnengekomen op een toeristenvisum. Onderzoek wees uit dat slechts acht van de tweehonderdtien Egyptenaren die zich bij de Hogeschool hadden ingeschreven, ook echt kwamen studeren.

Mazen in de visumwet

De young businessmen en de Hogeschool-route zijn goede voorbeelden van de mazen in de visumwet, meent Trimp. "Ik kan er niets tegen doen." Het blijkt heel makkelijk voor Egyptische 'makelaars' om hun cliënten te laten voldoen aan de Nederlandse visumvoorwaarden. Dat wil zeggen dat ze een geldig ticket moeten hebben, een paspoort, een bankverklaring van vermogendheid, hotelreserveringen en/of een uitnodiging van een bedrijf of individu uit Nederland. Daarnaast is een bewijs vereist dat ze gebonden zijn aan Egypte, bijvoorbeeld door een vaste baan, een eigen bedrijf, onroerend goed of een lopende studie. Wie originelen van deze documenten overlegt, krijgt volgens de Algemene Wet Bestuursrecht ( AWB) direct een visum. Een bedrijf officieel laten registreren kost in Egypte hooguit vijfduizend gulden. Kapitaalkrachtige familie in Nederland en Egypte regelt tickets, creditcards en hotelreserveringen. Door Egyptenaren gerunde reisbureaus verzorgen uitnodigingen. Een eigen bedrijf maakt afwijzing op grond van 'vestigingsgevaar' heel moeilijk, waarmee de weg vrij is voor een visum. De AWB bestond al langer, maar wordt sinds anderhalf jaar strikt toegepast. Daar maken makelaars gebruik van, soms geholpen door Nederlandse advocatenkantoren. Afwijzingen op grond van 'vestigingsgevaar', 'tijdelijke terugkeer niet gewaarborgd' of 'onvoldoende financiële middelen' vechten ze direct aan als discriminatie of klantonvriendelijkheid.

Hoe professioneel de makelaars werken, merkte de consulaire afdeling laatst weer toen zij de aanvraag afwezen van Mahmud Ibrahim. Even later lag er een in uitmuntend Engels opgestelde klachtenbrief. Ibrahim spreekt zelf nauwelijks drie woorden Engels. "Onze jongens weten soms gewoon dat ze worden belazerd", zegt Trimp over zijn Egyptische medewerkers, van wie sommigen al vijftien jaar ervaring hebben. "Maar als de papieren kloppen, kan ik weinig ondernemen. Met de uitbreiding van het AWB-klachtrecht staan wij met de rug tegen de muur." De wet staat toe bij twijfel een aanvraag 'door te verwijzen' naar Den Haag. Maar hoe verantwoord je zo'n doorverwijzing? En hoe pik je de 'kwaden' tussen de 'goeden' uit? "Op het moment is de bewijslast omgekeerd", zegt Trimp, "niet de aanvrager moet aantonen dat zijn verhaal klopt, maar wij dat zijn verhaal niet klopt." Dat laatste nu, aantonen dat aanvragers malafide zijn, blijkt in een onderontwikkeld en chaotisch land als Egypte vrijwel ondoenlijk. Kairo hoort daarmee met Accra (Ghana), Ankara en Istanboel in Turkije, Colombo (Sri Lanka), Islamabad en Karachi in Pakistan, Lagos (Nigeria), Santa Domingo (Dominicaanse Republiek), Rabat (Marokko) en Paramaribo tot de elf 'risicoposten', zoals het Ministerie van Buitenlandse Zaken ze intern heeft aangeduid. Net als in Egypte ontbreekt in dit soort landen vaak een centraal registratiesysteem en is het betrekkelijk eenvoudig om geboorteaktes, huwelijkscertificaten en diploma's te laten vervalsen, bankverklaringen na te maken of een nieuw paspoort te krijgen - eventueel met een nieuwe naam. In Egypte hebben veel straten bovendien geen namen, laat staan nummers. En toch blijven wetgevers en rechters in Nederland ervan uitgaan dat deze documenten in Egypte even betrouwbaar zijn als in Europa.

Hoeveel van de in totaal tienduizend visa per jaar de Nederlandse ambassade in Egypte onterecht verstrekt, valt niet te overzien. Maar dat op grote schaal oneigenlijk gebruik wordt gemaakt van de regels, daar zijn voldoende aanwijzingen voor. Ambassadestaflid Marc Verschuur concludeert dat "je niet van het visumbeleid kan verwachten dat het mensen tegenhoudt. Het is een schijnzekerheid." Trimp zegt: "Wie Nederland in wil, komt uiteindelijk Nederland in." Het probleem is dat, anders dan in Amerika en Australië, nergens centraal wordt bijgehouden wie het Schengengebied, waarvan Nederland deel uitmaakt, binnenkomt en verlaat. Wie verdwijnt is per definitie spoorloos.

Inmiddels is het begin oktober en staan er veel minder 'young businessmen' in de rij: de ambassade ondervraagt nu scherper en heeft daarmee de amateurs verjaagd. Maar de young businessmen met een makelaar vinden nog steeds de weg naar Nederland.

Een voorbeeld van oneigenlijk gebruik van de visumregels zijn de uitnodigingen van Nederlandse bedrijven of personen. Een Nederlands paspoorthouder van onbesproken gedrag en met voldoende geld kan garant staan voor een Egyptenaar, bijvoorbeeld omdat hij verliefd of bevriend is geraakt onder de pyramiden. De gastheer verplicht zich alle kosten te dragen die de gast maakt, bijvoorbeeld bij ziekte of ongevallen. Het blijkt bijna ondoenlijk om misbruik van dit systeem te verijdelen. Wie wil kan een handeltje opzetten in garantieverklaringen, onder het mom met veel Egyptenaren bevriend te zijn. Bij Egyptenaren met een dubbele nationaliteit die familie of vrienden uitnodigen, zijn de profiteurs nog moeilijker te onderscheiden. Pas als de ondergedokenen toevallig door de vreemdelingenpolitie worden gepakt, kan worden herleid wie garant stond, en komt de 'gastheer' op een zwarte lijst. Voor bedrijven geldt hetzelfde. De consulaire afdeling kan weinig meer doen dan bij alle garant staande bedrijven en personen controleren of het verhaal klopt.

Muziekgroep

'Not existing airlines', staat er op het A4'tje op het prikbord. Daaronder: 'Sky Link Group, Sky Link Aviation, Sky Link Aeromanagement, Sky Euro Aviation, Sky Link Euro Aviation, Executive Flight Special Service. Condor Tours, Nile Set. NB Sky Link Aviation Incorporated (Canada) is okay.' Ernaast hangt een kopie van een brief van de 'Egyptian Taekwondo Federation' met het commentaar: 'does not exist'. Op hetzelfde bord prijkt een uitnodiging aan drie Egyptische ingenieurs door een werkneemster van Unilever. Navraag bij het bedrijf leerde dat de dame in kwestie daar al jaren niet meer werkt. Het zijn een paar voorbeelden uit een onafzienbare reeks van pure fraude, die de ambassade naast het oneigenlijke gebruik binnenkrijgt. Het gaat om briljant nagemaakte hotelvouchers, verzoeken om transitvisa voor crews van 'not existing airlines', en prachtige van internet gedownloade briefhoofden met valse uitnodigingen. Of verklaringen van Nederlandse ziekenhuizen dat ze een bepaalde behandeling niet kunnen leveren, waarbij het woordje 'niet' is weggewerkt.

Soms lopen fraudeurs tegen de lamp, zoals meneer Daoud. Jarenlang vroeg hij, steeds bij een andere Nederlandse ambassade in het Midden-Oosten, visa aan voor zijn muziekgroep. Het verhaal was dat zijn muzikanten op tournee waren en niet persoonlijk konden langskomen. De documenten waren in orde, en het muziekevenement bestond daadwerkelijk. De truc was om meer visa en werkvergunningen aan te vragen bij de arbeidsbureaus in Nederland dan er muzikanten waren. De rest reisde mee en verdween.

Meneer Magdy uit Amsterdam ging nog verder en deed alsof hij de beroemde Egyptische zanger Hisham Abbas vertegenwoordigde, die binnen een paar dagen met zijn band in Nederland zou optreden. Vrijwel direct na de afwijzing van de visumaanvraag volgde een dreigement dat hij een schadeclaim van een half miljoen gulden zou indienen als de muzikanten niet zouden kunnen optreden; de toeganskaarten zouden al zijn verkocht.

En dan zijn er de twijfelgevallen. "Je hart breekt als je het ziet", vertelt iemand die er zijdelings bij betrokken is. "Een oudere Nederlandse vrouw, volkomen verliefd, van 55, 60 jaar oud en een Nijlbootkapitein van 19. Hand in hand melden zij zich bij de balie: wij willen trouwen. En die jongen? Die is alleen maar aan het lachen. Hij kent de regels, en hij weet dat niemand hem wat kan maken."

Aan het begin van de 19de eeuw verspreidde de Franse consul in Kairo tamelijk expliciete waarschuwingen tegen huwelijken van oudere vrouwen met piepjonge Egyptenaren. "We leggen wel eens een knipselmap met artikelen in het zicht", zegt ambassadeur Ronald Loudon. "Maar verder willen wij niet gaan. Zulke zaken zijn privé." Niettemin groeit de zorg over huwelijken tussen oudere Nederlandse vrouwen en piepjonge Egyptenaren. Wie de steekproef bekijkt van in Kairo gelegaliseerde huwelijken, begrijpt waarom. In drie maanden kwamen twaalf Egyptische mannen met de Nederlandse nationaliteit met een Egyptische vrouw trouwen. Al deze mannen waren eerder gehuwd geweest met een Nederlandse die minstens tien jaar ouder was. Het huwelijk duurde steeds kort, maar lang genoeg voor de man om de Nederlandse nationaliteit te verkrijgen. Soms trouwt de man al een paar weken na de scheiding van de Nederlandse vrouw opnieuw, ditmaal dus met een Egyptische die uiteindelijk mee naar Nederland mag in het kader van gezinshereniging.

"Kennelijk vinden sommige Egyptenaren het geen probleem een paar jaar getrouwd te zijn met een Nederlandse, als ze zo een Nederlands paspoort kunnen bemachtigen", zegt de betrokkene. Om te kunnen beoordelen of een huwelijk echt is of schijn, zou je diep in privélevens moeten duiken, geeft Hanneke Venhuizen van de consulaire afdeling toe. "Daar trek ik de grens. Het gaat mij niet aan wat die mensen met elkaar doen, ik wil het niet weten. Het gaat mij om de regels en die pas ik toe."

Slagvrij glas

Ze zullen het op de ambassade nooit zo zeggen, maar met de nadruk op zorgvuldigheid, omgekeerde bewijslast en ruimhartig toegepaste regels, roept Nederland de toestroom en de fraudepogingen over zich af. Hard gezegd: integriteit wordt afgestraft. Een consul uit een klein Europees land zegt: "Bij overleg tussen de Schengenlanden over visa, springt Nederland eruit als veruit het meest coulant." Westerse diplomaten in andere Arabische hoofdsteden bevestigen dit. Eén ervan noemt Nederland "het putje van Europa. "

Een simpele oplossing bestaat niet, benadrukken diplomaten. Het is een uitruil: hoe harder de toepassing van de regels, hoe minder misbruik. Maar ook hoe meer schrijnende gevallen van mensen die te goeder trouw zijn en Nederland niet inkomen. Andere landen hanteren strengere regels. De Amerikaanse ambassade motiveert de afwijzingen niet, wat beroep vrijwel onmogelijk maakt. Ook houden de Amerikanen bij afwijzing van een aanvraag de visumleges in. Nederland geeft het hele bedrag terug, net als tot voor kort de Duitsers. Sinds die vijftig procent rekenen, daalden direct de aanvragen - en steeg de toeloop naar Nederland. Opvallend was ook hoe de aanvragen afnamen nadat CNN de lekkende tenten van staatssecretaris Cohen toonde.

De visumproblematiek beïnvloedt tegenwoordig sterk de sfeer op de ambassade, vindt ambassadeur Ronald Loudon. "Vroeger hield je je er als ambassadeur niet mee bezig, nu is het een prioriteit. Ik kan niet meer naar recepties zonder dat mensen op mij afkomen voor een visum." Westerse ambassades kunnen voor vreselijke dilemma's komen, wanneer hoge ambtenaren visa vragen voor familieleden. "Dat is inderdaad niet denkbeeldig", zegt Loudon voorzichtig. Politiek in het Midden-Oosten is persoonlijk, dat wil zeggen, het gaat via relaties. Als Nederlandse diplomaten aan hooggeplaatste relaties geen visa leveren, schaadt dat de relaties, en daarmee de kansen van Nederlandse ondernemers op grote opdrachten.

Op de ambassade zelf neemt de grimmigheid toe. De consulaire afdeling zit achter slagvrij glas. Een Nederlandse medewerkster werd overgeplaatst nadat ze was achtervolgd, opgewacht, telefonisch lastiggevallen en met de dood bedreigd. "Je moet een olifantenhuid kweken", zegt Hanneke Venhuizen, die het werk van de overgeplaatste medewerkster overnam. We liggen vol in de vuurlinie, zegt ook Trimp. "Nederland eist zorgvuldigheid maar ook snelheid en fraudebestendigheid, de Egyptenaren eisen allemaal visa, en als er iets misgaat tussen die twee polen hebben wij het gedaan. Wij werken hard aan klantvriendelijkheid en efficiëntie en het is vreselijk als de goeden onder de kwaden lijden. Maar heb je de klachtenbrieven gezien die wij krijgen van anti-discriminatiebureaus in Nederland? Alsof we bandieten zijn."

Laatst kwam Trimp in een exclusieve countryclub in Kairo de makelaar Daoud weer tegen: de begroeting was uiterst hartelijk, althans van Daouds kant. "Ik vroeg hem cynisch hoe het met z'n muziekgroepjes was", vertelt Trimp. "Ik dacht: toch even laten weten dat hij weliswaar vrij rondloopt maar dat ik weet wat hij uithaalt." Daoud begon alleen maar harder te lachen. Even later kreeg Trimp een biertje op z'n tafel gezet. Tractatie van Daoud, die van de andere kant van de bar uitbundig naar hem zwaaide.

De namen van de visumaanvragers zijn veranderd.

Legaal naar Nederland via de hogeschool Achteraf - ja, achteraf vermoedt J. Houben dat het verkeerd heeft gezeten. Houben is lid van de Raad van Bestuur van Fontys Hogescholen; de Hogeschool Eindhoven ging daar in 1996 in op. ,,Ik kan mij nu voorstellen'',zegt Houben, ,,dat de hogeschool instrumenteel is geweest voor mensensmokkel.'' Tweehonderdtien Egyptische studenten laat de Hogeschool Eindhoven in 1995 toe. Ze hebben diploma's overlegd, de school gelooft ze. Het visum wordt daarom toegewezen. Daarna wordt bijna geen van hen nog aan de opleiding in Eindhoven gesignaleerd. ,,Acht van de tweehonderdtien zijn verschenen'', aldus Houben. De jaren nadien melden zich weer Egyptische studenten. Het worden er minder. In 1998 wordt de procedure in Nederland gewijzigd. Een machtiging tot voorlopig verblijf (MVV) moet in het land van herkomst worden verworven. Sindsdien zijn geen Egyptische studenten meer op Fontys aangenomen, aldus Houben. De mazen van de wet zijn daarmee niet definitief gedicht, zegt C. Menten van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). ,,Deze route - suggereren dat je een studie begint en in Nederland verdwijnen - is nog altijd mogelijk. Oplichting is niet tegen te gaan.'' De Hogeschool Eindhoven zag destijds dat enkele van de Egyptische aanvragers zich bedienden van het advocatenkantoor ‘Portier en Kolev' in Eindhoven, zegt Houben. Het kantoor is gespecialiseerd in vreemdelingenrecht. ,,Mijn praktijk is bijzonder groot'', aldus advocaat J.F. Portier in een schriftelijke verklaring aan deze krant. Daarin meldt hij dat hij de studenten normale rechtsbijstand heeft verleend, en dat hij ,,niet bekend'' is met het grote aantal dat nooit aan de opleiding begon. Ook de achtergronden van het optreden van de Egyptische popzanger Hisham Abbas zijn hem niet bekend geworden, zegt Portier. Gebleken is dat een concert van de zanger, dat zou plaatshebben in de Rotterdamse Doelen op 5 juni 1998, is aangewend voor een aanvraag van visa van 35 ‘muzikanten'. Advocaat Portier verricht de aanvraag. Maar in de Doelen is die dag geen Egyptisch concert gepland. En als later de Egyptische zanger de lijst van 35 ‘muzikanten' wordt voorgelegd, blijkt geen van hen tot zijn band te behoren. De visa worden door de ambassade geweigerd. Nochtans besluit advocaat Portier een claim van omgerekend een half miljoen gulden in te dienen bij de ambassade wegens ‘winstderving en schade' omdat het concert is afgelast. Zijn cliënt - een Egyptisch reisbureau in Vaals - is na de weigering van de visa van de aardbodem verdwenen. De telefoon is afgesloten, ook Portier kan zijn gage niet in rekening brengen, zegt hij. Vraag aan Portier: was dit geen erg opzichtige poging tot mensensmokkel? ,,Ik ben afgegaan op informatie van cliënt. Hij bleek werkvergunningen te hebben. Ik heb geen verificatieplicht. Ik heb naar eer en geweten gehandeld. Ik heb niet willens en wetens valse voorwendselen voor een visa-aanvraag gebruikt. Als Hisham Abbas zegt dat geen van de 35 aanvragers tot zijn band behoort, is dat nieuw voor mij. En nu u mij dat meldt, kan ik niet uitsluiten dat ik ben misbruikt - dat ik hulp heb verleend aan een poging tot mensensmokkel. Maar nogmaals, daarvan is mij destijds niets gebleken.'' Tom-Jan Meeus