NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

HENK VAN GELDER
Wat is er toch zo bezienswaardig aan de jaren zeventig, dat de televisie er nooit genoeg van lijkt te krijgen? Het zal de visuele uitbundigheid van dat decennium wel zijn: de klokkende broekspijpen die wijd over de strak gesneden schoentjes vielen, de fladderende omajurken, de haardossen - dik, ver over de oren, bloezend over de wijd open kragen.

Nu oogt het bespottelijk, als een uitzinnige verkleedpartij die tien jaar heeft geduurd, terwijl op de gezichten vooral een geëxalteerd bevrijdingsgevoel te lezen staat. Op het ondergrondse gerommel uit de jaren vijftig en de bliksemschichten van de jaren zestig was de oogsttijd gevolgd. En dan te bedenken dat het voor het eerst in de tv- geschiedenis ook nog allemaal in kleur was. Het kon niet op, een explosie van tinten, het hele palet in één keer in actie.

Een praalgraf is het geworden, waar men in programma's als Toppop Yeah, Het gevoel van... en De Prehistorie (op de Belgische televisie) graag om giechelt. Vanavond staat BBC2 zelfs urenlang in het teken van de jaren zeventig. I love 1970 heet het uur waarmee de uitzending wordt geopend, en dat belooft weer de gebruikelijke cavalcade van popmuziek, popcultuur en pop-iconen, kortom: archiefbeelden-om-te-lachen. Het is deel één van een serie die het hele tijdperk zal omvatten. Volgende week volgt dus I love 1971. Later op de avond begint nog een tweede reeks, Match of the Seventies, met sportbeelden volgens hetzelfde procédé.

Maar is het niet merkwaardig in dit kader ook de film M*A*S*H te ontwaren? Die speelde zich toch af tijdens de oorlog in Korea van begin jaren vijftig? Op het eerste gezicht wel. Korea was in 1970, toen de film werd gemaakt, een goeddeels vergeten oorlog. Het ijkpunt van dat moment lag elders in het verre oosten; in die dagen werd iedereen afgemeten aan zijn oordeel over de oorlog in Vietnam. De programmering krijgt pas enige logica als Korea wordt gelezen als Vietnam. En dat gebeurde destijds volop. "Waarom zou Korea niet Vietnam kunnen betekenen?" schreef het Algemeen Handelsblad in mei 1970 in een verslag over het filmfestival van Cannes, waar M*A*S*H in première ging.

De film begon als het min of meer waarheidsgetrouwe boek van een arts die in Korea had gewerkt in het Mobile Army Surgical Hospital, een veldhospitaal vlak achter het Amerikaanse front. De handige hoofdpersoon Hawkeye, in de film gespeeld door Donald Sutherland en in de daaropvolgende tv-serie door Alan Alda, was hij zelf. De filmrechten verkocht hij voor 100.000 dollar. Volgens de overlevering is het project vervolgens aan zo'n vijftien regisseurs aangeboden, die er geen van allen iets in zagen. Tenslotte hapte Robert Altman toe. Hij maakte er de satirische komedie van die een groot succes werd.

Altman ensceneerde de losse scènes met meesterhand. Op de klanken van het zoet gezongen Suicide is painless liet hij helikopters boven het exotische bergland cirkelen om gewonden naar het medische tentenkamp te vervoeren, en daarna trok de kijker dat kamp binnen. Het is er smoezelig en overbevolkt. In de tent waar wordt geopereerd, zijn de lakens bloeddoordrenkt. Het is er bijna onmogelijk om even alleen te zijn; alles wordt afgeluisterd, bespied of onderbroken door iemands binnenkomst. Die kwaliteit staat nog recht overeind.

Maar verder viel het weerzien mij niet mee. Wat dertig jaar geleden nieuw was, is sindsdien in tientallen andere films en tv-series vervolmaakt. Van achting voor het militaire bedrijf, laat staan enig heldhaftig patriottisme, is geen sprake. De militaire artsen doen hun plicht, maar kletsen tijdens de operaties over andere dingen. Ze maken melige pubergrappen en de vrouwtjes zijn als was in hun handen. Als ze de vrouwen in de douche-tent bespieden, dringt nu zelfs de gedachte aan Porky's pikante pretpark zich op. Altman verfilmde een reeks meer of minder geslaagde anekdotes zonder kop of staart. Een dwingend verhaal ontbreekt. De politieke kant van de zaak eveneens. Waarom waren de Amerikanen in Korea? En dus: waarom zijn ze anno 1970 in Vietnam? Het komt niet aan de orde. De gewonden die worden binnengebracht, hebben geen historie. Ze bloeden, maar niemand vertelt hoe dat komt. Wat destijds een aureool van politieke durf had - een oneerbiedige oorlogsfilm - lijkt nu eerder een beetje lafhartig.

Des te meer valt dertig jaar na dato op hoe weinig Altman zich kennelijk heeft bekommerd om de historische authenticiteit. Alleen de buitenkant verraadt hem al: er is niets jaren-vijftigs aan Donald Sutherland en zijn maatje Elliott Gould. Ze lopen rond alsof ze constant een beetje high zijn, en zo'n druipsnor als die van Gould is ook typisch 1970. Om nog maar te zwijgen van de opgekamde haardos van Jo Ann Pflug, die het scharreltje van Sutherland speelt - en daarna nog even het bed deelt met een ander, die denkt dat hij homoseksueel is en dus snel wordt genezen door één nacht met haar.

Voor wie alleen de latere tv-serie M*A*S*H kent, waarvan in elf jaar tijd 251 afleveringen zijn gemaakt, is het trouwens wel aardig hier te zien hoe majoor Margaret Houhilan aan haar bijnaam Hotlips kwam. Robert Altman was, zei hij, niet van die serie gediend. Hij vond het 'commercie van de slechtste soort' en beriep zich erop dat hij nog nooit een hele aflevering van begin tot eind had gezien.

In elk geval was de tv-versie aanzienlijk eenduidiger; de grappen, die in de film tamelijk onbewogen in beeld komen, kregen veel meer nadruk. M*A*S*H werd een formule met een vast aantal ingrediënten - nog altijd tamelijk ongewoon voor Amerikaanse sitcom-begrippen, maar allang niet zo onbeteugeld meer als de film was. Zo bezien stond M*A*S*H toch model voor het gevoel van 1970, waarin de BBC zich vanavond (en de komende zaterdagavonden) urenlang zal wentelen.

I love 1970, zaterdag, BBC2, 21.55-22.55u. M*A*S*H (Robert Altman, 1970, VS), BBC2, 22.55-0.45u.

( a d v e r t e n t i e s )