NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Het fileren van de miljardenbuit

De tweede paarse coalitie heeft miljarden extra te besteden dankzij de goed draaiende economie. De precieze omvang van de meevallers staat nog niet vast, maar het gevecht om de verdeling van de buit is losgebrand. De PvdA wil investeren, de VVD wil vooral de staatsschuld verminderen en D66 heeft precies daar tussenin positie gekozen. De financiële woordvoerders van de paarse fracties in vergadering bijeen als de 'spelregelcommisie' van de coalitie. De tegenstellingen zijn nog groot, maar de tijd zal - zoals zo vaak - z'n werk wel doen. 'We kunnen geld een jaar naar voren halen'.

Door Gijsbert van Es en Egbert Kalse

Er zijn miljarden extra te verdelen in Den Haag. Hoeveel miljarden? Dat moet nog blijken. Het sluiten van de boeken over 1999 en opstellen van de begroting voor 2001 gaat stap voor stap. Nieuwe cijfers struikelen voortdurend over elkaar. Meevaller hier, meevaller daar, meer groei, nog meer groei. Dat is het beeld. Het kabinet probeert het hoofd koel te houden. Maar in de Tweede Kamer heerst opwinding. Het jaar 1999 is afgesloten met een begrotingsoverschot. Het jaar 2000 belooft nóg rooskleuriger te worden. Het kan niet op.

De coalitiefracties PvdA, VVD en D66 hebben elk hun eigen strategie gekozen om de miljardenbuit te fileren. D66 heeft kladcijfers van het Centraal Planbureau aangegrepen om het geld tot op het laatste miljoen te besteden: 18 20 miljard naar de staatsschuld, 4,5 miljard voor 'structurele' nieuwe uitgaven en ook nog eenmalige extra investeringen van 4 miljard. Daarmee kiezen de sociaal-liberalen vastberaden positie tussen hun twee grote coalitiepartners: als duo met de VVD voor sanering van de staatsschuld, samen met de PvdA voor nieuwe investeringen.

De PvdA en de VVD benaderen de miljarden veel omzichtiger. Hun belangen zijn dan ook tegengesteld. De VVD speelt low key. Had de VVD het alleen voor het zeggen, dan zou een miljard of drie aan uitgavenmeevallers naar nieuwe plannen gaan, terwijl de inkomstenmeevallers geheel naar de staatsschuld mogen. Met zo'n overzichtelijke inzet kan de VVD zwijgen tot het allerlaatste moment. Daar tegenover staat de PvdA die de overheid fors wil laten investeren om de Nederlandse economie 'sterker' en de samenleving 'socialer' te maken. De last van de staatsschuld zou dan in relatieve zin vanzelf wel teruglopen. En als de rigide 'paarse' begrotingsafspraken daarvoor moeten worden opgerekt, dan moet dat maar.

De coalitiefracties zijn 'de spelregelcommissie' van het kabinet, zei premier Kok donderdag in de Tweede Kamer. Het kabinet heeft geen behoefte aan nieuwe 'Zalm-normen', maar de Kamerfracties mogen het zeggen. Op verzoek van NRC Handelsblad ontmoeten de drie financiële woordvoerders van de paarse fracties elkaar in de D66- vleugel van het Tweede-Kamercomplex. De spelregelcommissie in vergadering bijeen.

Strategische verkenning Ferd Crone (PvdA): "D66 is echt te vroeg gekomen met z'n plannen. De cijfers van het CPB zijn nog maar in potlood geschreven. De loonontwikkeling is nogal laag geraamd in die cijfers. Over de kosten voor medicijngebruik zegt D66 zelf: geneesmiddelen worden duurder, maar we weten nog niet hoeveel duurder, dus we boeken nog maar niks in. Hoe kun je al nu over cijfers praten als we nog niet eens precies weten over welke cijfers we het eigenlijk hebben?"

Bert Bakker (D66): "Wij hebben niet de pretentie dat we tot op 10 miljoen nauwkeurig hebben gerekend. Maar wij zijn wel tijdig met nadenken begonnen en wij willen dat ook in de volle openbaarheid doen. Er doet zich een uniek moment voor: het begrotingstekort is weggewerkt. Juist daarom willen we vroeg aan dit debat beginnen. En niet alleen hier aan het Binnenhof, maar ook in de samenleving."

Willibrord van Beek (VVD): "D66 moet zelf maar bepalen wanneer ze met lijstjes naar buiten komt. Wij doen dat in ieder geval niet. Wij wachten rustig op de definitieve cijfers van het CPB en van het kabinet. Als je nu met lijstjes komt, wek je verwachtingen die je misschien helemaal niet kunt inlossen."

Gezocht: nieuwe verdeelsleutel Bakker: "Detailkritiek is altijd mogelijk natuurlijk. Die komt later wel. Maar laten we nu eerst eens over de grote lijnen praten. Wij zeggen: driekwart van de inkomstenmeevallers moet naar de staatsschuld en één kwart naar lastenverlichting. Daarover valt nu al een serieus gesprek te voeren." Van Beek: "Met ons valt daar zeker over te praten. Maar wat zegt de PvdA? Jullie hebben in het regeerakkoord die sleutel ingebracht van 50 procent naar tekortreductie en 50 procent naar lastenverlichting. En wat zeggen jullie nu? "

Crone: "Reductie van het begrotingstekort doet zich in 1999 en 2000 niet voor, dus we kunnen een nieuwe afspraak maken."

Bakker: "Wacht even, de staatsschuld is niets anders dan opgetelde begrotingstekorten. Dus zo wezenlijk nieuw hoeft die afspraak niet te zijn."

Schuld aflossen. Maar hoe? Crone: "Die redenering accepteer ik. Maar dan vind ik dat we vervolgens moeten praten over de staatsschuld als percentage van het nationale inkomen, zoals we dat ook altijd hebben gedaan bij het begrotingstekort."

Bakker: "Hoezo? De rente op de schuld moet wel in harde guldens worden opgehaald. Die enorme bedragen aan rentebetaling zijn doodzonde." Crone: "Nu word ik in een verkeerde hoek gedrukt. Wij hebben in de vorige kabinetsperiode onze nek uitgestoken om een AOW-fonds te vormen, zodat we straks een welvaartsvaste AOW kunnen bieden. Melkert heeft in december al gezegd dat we iets extra's kunnen doen aan de staatsschuld en/of aan het AOW-fonds als de economische groei boven de 3 procent zit. De schuldreductie komt heus ook in ons boekje voor. Maar wat ik niet begrijp, is die gekte dat de staatsschuld in guldens opeens nul moet zijn."

Bakker: "De schuld hoeft niet nul te zijn, maar moet wel in guldens naar beneden."

Crone: "Geef me één Miljoenennota van de afgelopen tien jaar die in guldens over de staatsschuld spreekt. We hebben steeds gekeken naar het relatieve aandeel van de schuld in de economie. Bij ons zal de schuldquote heus ook dalen van de huidige zestig procent tot onder de twintig dertig procent in 2020."

Van Beek: "Laten we toch ophouden met dat relatieve gepraat. Al die rentebetalingen kunnen we toch veel effectiever inzetten?"

Crone: "Maar wat zeg je als VVD'er tegen een ondernemer met een schuld van een ton van tien jaar geleden? Moet die ondernemer versneld aflossen, of moet hij toch liever investeren in een nieuw product zodat z'n bedrijf in de toekomst blijft renderen? Dat is de vraag die we ons moeten stellen: hoe gaan we de meevallers economisch zo verstandig mogelijk inzetten?"

Van Beek: "Die vergelijking gaat mank. De staat heeft helemaal niet zo'n mooie balans. We hebben meer schuld dan er eigendom tegenover staat. We moeten dus gewoon schuld aflossen. Dat schept ruimte op de begroting."

Crone: "Ik verzet me als econoom tegen makkelijke redeneringen, waarbij niet de vraag mag worden gesteld hoe je je bestedingen zo renderend mogelijk inzet. "

Bakker: "Je zit hier niet als econoom maar als politicus. En je weet wat politici sinds 1972 hebben gedaan: te veel lenen als het slecht ging en volstrekt onvoldoende saneren als het goed ging. Als je op die weg doorgaat, blijf je zitten met een schuld die steeds hardnekkiger wordt. We moeten nu een trendbreuk forceren. We kunnen volgende generaties niet opzadelen met de schulden die vorige generaties hebben gemaakt."

Crone: "Maar ik wil ook niet dat volgende generaties zeggen: waarom hebben jullie de boot gemist met onderwijsvernieuwing en computertechnologie, met infrastructuur en mobiliteit? Nu hebben we de kans om te investeren." Van Beek: "Hoezo kans? Wij hebben de afspraak dat we extra inkomsten niet zomaar overhevelen naar nieuwe uitgaven. Sluipen hier nieuwe spelregels en nieuwe verdeelsleutels binnen soms?"

Crone: "Ik zeg niets over nieuwe verdeelsleutels."

Wie is kampioen en waarin? Bakker: "Investeren via lastenverlichting dan?"

Crone: "Ik ben groot voorstander van lastenverlichting als het gaat om gericht investeren in milieu, in zorgverlof, in kinderopvang. En we moeten het probleem van de armoedeval oplossen; dat vergt loonstijging bij de lagereinkomens."

Van Beek: "De lastenverlichting begint echt z'n kritische grens te bereiken. Het gevaar voor oververhitting van de economie is reëel aanwezig." Bakker (ironisch): "Wij hebben hier de kampioen lastenverlichting aan tafel - laten we dat even vaststellen..."

Crone: "Nee, ik wil kampioen investeren in de samenleving zijn. We moeten eerst uitzoeken wat deze maatschappij nodig heeft en vervolgens vinden we wel een weg om dat te financieren. Jullie zijn het toch met me eens dat we meer moeten doen aan zorgverlof en kinderopvang?"

Van Beek: "Ik ben het volstrekt met je eens. Maar ben je nu al weer aan het uitgeven?"

Crone: "Nee, ik wil dat doen via lastenverlichting. Daar kan toch niemand bezwaar tegen hebben?"

Bakker: "Maar geef dan eens proporties aan. De verdeling tussen schuld en lasten: fifty, fifty soms? Hou je rekening met de mogelijkheid dat je inkomsten gaat overhevelen naar de uitgaven?"

Crone: "Ik heb altijd openlijk gezegd: als we zien dat de salarissen in de collectieve sector achterblijven bij de marktsector, dan moeten we opnieuw kunnen praten. Dan kunnen we niet zeggen: we hebben voortdurend belastingmeevallers, maar een politieagent krijgt er niks bij. Of is dat soms de boodschap die de VVD aan politiemensen wil overbrengen?"

Van Beek: "Nu krijgen we een beetje een valse tegenstelling. Alsof we moeten kiezen tussen het handhaven van de Zalm-norm en het op peil houden van politiesalarissen. Bij de uitgavenmeevallers zit genoeg ruimte voor de loonontwikkeling in de collectieve sector."

Crone: "Aan die kant van de begroting zit voorlopig maar drie miljard ruimte. Eén procentpunt erbij in de collectieve sector kost al meteen 3 miljard. Dus dat geld zijn we dan in één klap kwijt."

Bakker: "Dat is precies de reden waarom wij hebben gepleit voor een mid term review (mogelijke aanpassing van het regeerakkoord halverwege de kabinetsperiode, red.). Je kunt veel problemen oplossen met meevallende uitgaven, met rentevoordeel, met extra aardgasbaten. Maar salarisontwikkeling kun je niet ramen. Zodra je die vastlegt, kloppen je ramingen al niet meer. Vandaar dat wij zeggen: het schot tussen uitgaven en inkomsten mag zo nodig één keer worden verplaatst, als de marktsector dat afdwingt voor de collectieve sector."

Van Beek: "Wij dringen aan op discipline. We moeten geen afspraken halverwege de kabinetperiode veranderen."

Bakker: "Hoezo niet? In de vorige periode heeft Bolkestein altijd voor een mid term review gepleit, omdat hij dacht dat hij dan nog meer bezuinigingen kon binnenslepen. Wij hebben altijd gezegd: behoedzaam scenario akkoord, maar het moet niet ridicuul worden. We moeten de publieke sector niet tekort willen doen. Anders krijg je de rare situatie dat je bij wijze van spreken op uitkeringen moet bezuinigen om de politiesalarissen op peil te houden."

Drie discussies Van Beek: "Als ik al deze redeneringen zo hoor, ben ik blij dat we in het verleden duidelijke afspraken hebben gemaakt. We kunnen niet alles met alles verbinden. We moeten drie aparte discussies blijven voeren. Eén: wat doen we met inkomsten? Twee: wat doen we met de extra aardgasbaten en rente- voordelen, via het FES (Fonds Economische Structuurversterking, red.): met de investeringen in infrastructuur kortom? Ik vind het een absolute misser dat D66 in zijn voorstellen geen cent voor nieuwe wegen heeft uitgetrokken..." Bakker: "Dat is geen misser, dat is een welbewuste keuze."

Van Beek: "... En drie: wat is de werkelijke ruimte bij de uitgaven? Ik wil absoluut niet zomaar grote bedragen toewijzen aan begrotingsposten en dan zeggen: alsjeblieft, en over een half jaar gaan we wel eens praten hoe we het gaan uitgeven. We moeten praten op basis van goede plannen."

Crone (lachend): "Ja, dat willen wij ook: goede plannen! Maar mag ik intussen opmerken dat wij met de uitgaven voor de zorg op een procent of 8 van het bruto binnenlands product zitten, tegenover meer dan 10 procent in Duitsland, in België, in Frankrijk. En met onderwijs zitten we ruim onder de OESO-norm van zes procent. Wij moeten hier tegenwoordig benchmarken tot we er blauw van zien: alles wat in het buitenland efficiënter kan, moeten we hier ook voor elkaar zien te krijgen. Zo'n internationale vergelijking moeten we hier dan ook durven maken."

Van Beek: "Ik wil niet op percentages reageren. Percentages zijn een dom streven. Extra geld is niet de enige weg naar de oplossing van problemen. Integendeel, het leidt vaak tot nog grotere inefficiency."

Crone: "Maar we zitten intussen wel met een situatie waarin operatiekamers in ziekenhuizen onvoldoende worden benut omdat we gebrek aan anesthesisten hebben. Daardoor kunnen we zeven verpleegkundigen niet optimaal inzetten en zo krijg je een vicieuze cirkel. Het gaat vaak niet om veel geld, maar om gerichte investeringen waarmee je knelpunten wegneemt."

Bakker: "Het grote probleem in de zorg is dat het personeel niet meer te vinden is. Dat geldt ook elders in de collectieve sector. Vroeger voelden mensen een zekere trots als ze voor de publieke zaak werkten. Je verdiende misschien wat minder, maar je had uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden. Tegenwoordig voel je je al snel gekke Henkie als je nog bij de overheid werkt. Daar moet heel snel verandering in brengen. Vandaar dat wij heel duidelijk kiezen voor verbetering van de arbeidsvoorwaarden in de collectieve sector en vooral van de secundaire arbeidsvoorwaarden."

Crone: "Het ziekteverzuim in de zorgsector ligt 3 procentpunt hoger dan het landelijk gemiddelde. Als dat met 1 procentpunt zou dalen, hadden we meteen weer 15.000 mensen aan het werk die al zijn opgeleid en geen cent extra kosten. "

Het begin van een oplossing Van Beek: "Precies, maar ik blijf erbij dat we daarvoor niet zomaar structurele nieuwe uitgaven moeten inzetten. Dan kijk ik liever eerst naar de extra uitgaven die we al hebben gereserveerd. We zouden geld dat voor 2001 en 2002 in het regeerakkoord staat een jaar naar voren kunnen halen. Daar zit volgens mij ruimte om problemen op te lossen. Over een jaar kunnen we inschatten of zo'n versnelling verantwoord is geweest. Zo niet, dan repareren we dat in de laatste begroting van dit kabinet wel weer en hebben we ons verder geen problemen op de hals gehaald."

Crone: "Daarin zou een begin van een oplossing kunnen zitten. Bij ons wordt ook in die richting gedacht. Ruim de helft van de extra uitgaven zit in de laatste twee jaar, dus daar liggen mogelijkheden. Maar dan wil ik wel nu afspreken wat we gaan doen als de verwachtingen voor 2001 en 2002 onverminderd gunstig blijven. Een beetje schuiven in de tijd is niet genoeg. Met zorg en onderwijs en diverse andere sectoren moeten nu echt stappen vooruit gaan zetten."

Bakker: "Het is een aardige gedachte, maar het klinkt ook iets te makkelijk. Urgente problemen kunnen we er misschien mee oplossen. Maar voor echte nieuwe initiatieven zullen we toch echt nieuwe afspraken moeten maken. En laten we dat vooral nu doen, nu we bijna halverwege zijn. Dan kunnen we vervolgens weer echt aan de slag."

Zie ook:

Twee miljard over op Rijksbegroting (7 januari 2000)

( a d v e r t e n t i e s )