NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

EEN AANWINST VOOR de boekenkast. Dat is het gisteren uitgebrachte rapport van de Staatscommissie Dualisme en lokale democratie onder voorzitterschap van de Groningse hoogleraar Elzinga zonder meer. Twee kloeke, prachtig uitgegeven boekwerken van in totaal bijna 900 pagina's hebben de studiewerkzaamheden van ruim een jaar in elk geval opgeleverd. Bestuurlijk Nederland beschikt over een nieuw standaardwerk met als onderwerp de lokale democratie. Maar was dat ook de bedoeling toen de regering de commissie vorig jaar september de opdracht gaf een advies uit te brengen over de wijze waarop de dualisering van het lokaal bestuursmodel kan worden vormgegeven? De omvang en vormgeving van het rapport kunnen niet verhelen dat de commissie-Elzinga een teleurstellend advies heeft uitgebracht. En dat heeft weer te maken met de politieke realiteit die nu al decennia lang leert dat in Nederland weliswaar veel over staatsrechtelijke vernieuwing wordt gesproken, maar nauwelijks in daden wordt omgezet. De verpersoonlijking van dit streven, Hans van Mierlo, stelde gisteravond tijdens de Thorbecke-lezing in Amsterdam gelaten vast dat de staatsrechtelijke vernieuwing "een lijdensweg" is geweest. De reden is simpel: de gekozenen staan geen macht af.

Het rapport van de commissie-Elzinga en zeker de eerste reacties daarop, bevestigen deze constatering nog eens. Daarbij gaat het vooral om de voorstellen om te komen tot een andere aanstellingswijze van de burgemeester. Natuurlijk vormt dit maar een onderdeel van het advies en is de wijze waarop de burgemeester wordt benoemd eerder het sluitstuk van een vernieuwingsproces dan een vertrekpunt. Wat dat betreft is Elzinga's ergernis over de "pathologische belangstelling" voor het onderdeel gekozen burgmeester wel enigszins begrijpelijk. Maar tegelijk miskent hij hiermee de alledaagse politiek. Het instellen van de staatscommissie was nu eenmaal een rechtstreeks uitvloeisel van de kabinetsformatie van 1998 waar D66 van de gekozen burgmeester in de onderhandelingen een punt van "eminent belang" had gemaakt.

WAT DE COMMISSIE nu over de gekozen burgemeester voorstelt is een onwerkbaar compromis. Er komen drie categorieën. In de vier grote gemeenten zal de burgemeester in de toekomst rechtstreeks door de bevolking kunnen worden gekozen. De andere gemeenten met een inwonertal boven de 50.000 mogen zelf kiezen of zij de burgemeester door de bevolking dan wel door de gemeenteraad zullen kiezen. Ten slotte blijft voor het overgrote deel van de gemeenten, namelijk de plaatsen met minder dan 50.000 inwoners, de situatie zoals deze nu is wat betekent dat de burgemeester door de kroon wordt benoemd.

Op zichzelf is het rechtstreeks kiezen van een politieke functionaris binnen de Nederlandse verhoudingen een regelrechte doorbraak te noemen. Maar juist omdat op dit punt de adviescommissie zelf al verdeeld was, is het zeer de vraag of het ooit tot een daadwerkelijke grondwetswijziging zal leiden. Bovendien is dat in de nu voorgestelde vorm, waarbij de mate van volksinvloed afhankelijk is van de grootte van de gemeente, ook helemaal niet wenselijk. Het zou al helemaal een vreemde figuur zijn als een dergelijke vorm van rechtsongelijkheid ook nog in de Grondwet zou worden vastgelegd.

Wie kiest voor directe volksinvloed kiest voor risico. De risico's van cliëntelisme of populisme zullen in kleinere gemeenschappen groter zijn dan in grotere. Is dat de reden om hun de mogelijkheden te onthouden die burgers in grote steden wel wordt gegeven? Wie kiest voor de gekozen burgemeester maakt een principiële keuze met alle mogelijke 'nadelige' gevolgen van dien. De nu gekozen formule getuigt van weinig geloof in de principiële kant van de eigen voorstellen.

DAT NEEMT NIET weg dat er los van de aanbevelingen over de burgemeester ook veel waardevolle zaken in het advies van de commissie- Elzinga staan. Over het invoeren van meer dualistische verhoudingen binnen gemeenten staan diverse voorstellen waar het lokaal bestuur zijn voordeel mee kan doen. Of al deze structuurwijzigingen ook werkelijk de politiek dichter bij de burgers zal brengen valt te betwijfelen. Het was voorzitter Elzinga zelf die gisteren bij de presentatie van zijn rapport constateerde dat daarvoor toch vooral ook een cultuurwijziging bij de betrokken politici nodig is. Wat dat betreft is ook na dit rapport nog een zeer lange weg te gaan.

Zie ook:

Gemeente moet 'spannender' (18 januari 2000)
Verzwaar positie van burgemeester (17 januari 2000)

( a d v e r t e n t i e s )