NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Zuid-Afrika neemt morgen afscheid van Nelson Mandela. De grondlegger van een herboren natie trekt zich terug.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

KAAPSTAD, 15 JUNI. Morgen is Nelson Rolihlahla Mandela geen president van Zuid-Afrika meer. De 80-jarige chief van de Xhosa-stam keert terug naar zijn geboortegrond, het dorpje Qunu, om nog zolang mogelijk van het gewone leven te proeven. Vijf jaar lang leidde hij een van de meest miraculeuze transformaties uit de moderne tijd. De vreedzame overgang van een land van virulente rassenscheiding naar een regenboognatie kan in belangrijke mate op zijn conto worden geschreven. In Zuid-Afrika geen bijltjesdag, geen etnische zuivering, geen haat in de straat, en dat vooral dankzij Nelson Mandela. Het werk zit erop, opa gaat, zo heeft hij aangekondigd, spelen met klein- en achterkinderen, zijn favoriete maaltijden als maïspap en schapenvlees nuttigen en gemeenschapswerk doen in het koninklijk huis waartoe hij behoort.

Madiba - zijn koosnaam, ontleend aan de clannaam - gaat terug naar de Transkei, naar de 'gevangenis': hij liet er een huis bouwen dat een replica is van de bungalow waar hij de laatste jaren van zijn gevangenschap in doorbracht. Want die woning waar de blanke regering hem in de nadagen van de apartheid in opsloot was, zo legde hij later uit, het eerste comfortabele onderkomen dat hij in zijn leven kende. Dat is Mandela ten voeten uit: pragmaticus, geen cynicus.

Toen gevangene 466/64 op 11 februari 1990 de Victor Verster gevangenis nabij Kaapstad uitwandelde, kon iedereen aan diens lange, statige verschijning aflezen dat daar, ijs en weder dienende, de nieuwe president van Zuid-Afrika liep. 27 jaar lang had de buitenwereld geen glimp opgevangen van de voorman van het Afrikaans Nationaal Congres, maar op het moment dat hij de vrijheid terugkreeg was in één oogopslag duidelijk waarom de advocaat van weleer vijand nummer één van de apartheidsregering was geweest. Dat charisma, die oogopslag, de koninklijke charme en trots: daar konden de Boeren-premiers en presidenten van de Republiek Suid-Afrika niets tegenoverstellen, niets, die man moest voorgoed worden verwijderd uit de samenleving. Voorgoed lukte niet, een kwart eeuw wel.

De meest ontwapenende eigenschap zou zich pas in de jaren na zijn vrijlating openbaren. Eerst als leider van het ANC, dat vanzelfsprekend de verkiezingen van 1994 won, en daarna als eerste democratisch gekozen president van alle Zuid-Afrikanen. Hoewel Mandela in de kracht van zijn leven, tussen zijn 45-ste en zijn 72-ste jaar, de politieke gevangene van de apartheid was, hoewel zijn familieleven kapot was gemaakt, hijzelf werd vernederd en zijn volk werd geknecht, koesterde hij geen wrok, er kwam geen wraak. De bijna Messiaanse vergevingsgezindheid was ook een slim wapen: het schild van een krijger dat alle slagen met gemak kon opvangen en terugslaan overbodig maakte. Zoals de 'verzoeningslunch' die Mandela aan het begin van zijn ambtstermijn organiseerde voor de weduwes van twee voormalige blanke leiders, John Vorster en Hans Strijdom, en de weduwes van vermoorde zwarte verzetsstrijders zoals Steve Biko. Mandela sprak: "Dit zijn de vrouwen van de helden aan beide zijden. We hebben onze strijd gestreden, we moeten nu een nieuw Zuid- Afrika opbouwen." En hij schroomde niet het Afrikaans, de taal van zijn voormalige onderdrukkers, te gebruiken: "Wat is verby, is verby." Met die ontmoeting won hij de harten van alle Zuid-Afrikanen, van alle kleuren. Hoezeer er onder het blanke volksdeel ook werd getreurd om hun verloren eendimensionale paradijs, over één ding was iedereen het eens: president Nelson Mandela was een man met een onvoorstelbaar groot hart, een ware leider.

Vijf jaar Mandela in het Kaapse Tuynhuys staan niet in alle opzichten synoniem voor succes. Het ambt van president in Zuid-Afrika is vergelijkbaar met dat in de Verenigde Staten: er bestaat geen premier, de president is tevens regeringsleider. Een onpartijdig staatshoofd bestaat niet en in dat opzicht is Mandela zichzelf herhaaldelijk tegengekomen. Uitspraken die hij deed als leider van de regering en van zijn ANC pasten in feite niet in de kraam van een staatshoofd. Maar in noodgevallen kon hij uit zijn gereedschapskist altijd nog enkele van zijn andere vermaarde werktuigen opdiepen, zoals souplesse en humor. Zo deed hij eind vorig jaar de oppositie af als een stel 'Mickey Mouse'- partijen, hetgeen bij de leider van de Democratische Partij, Tony Leon, de reactie ontlokte dat Mandela kennelijk aan het hoofd stond van een Goofy-regering. Toen Leon begin dit jaar in het ziekenhuis lag voor een hartoperatie verraste Mandela hem met een bezoek, klopte op de kamerdeur en zei met een donkere stem: 'Is Mickey Mouse hier, Goofy komt op bezoek.'Het beleid onder Mandela was er uiteraard op gericht het zwarte bevolkingsdeel (75 procent van de 40 miljoen Zuid-Afrikanen) te verheffen tot een acceptabel niveau en daarmee heeft hij een belangrijk begin gemaakt. Vijf jaar ANC-beleid kon niet 40 jaar apartheid en drieëneenhalve eeuw koloniaal bestuur tenietdoen. Maar de onderlaag van de Zuid-Afrikaanse samenleving is er evident in die korte tijd met sprongen op vooruitgegaan: er is water en licht in de townships, zwarte kinderen kunnen gewoon naar school, men heeft recht op gezondheidszorg. En bovenal: zwarten hebben hun menselijke waardigheid teruggekregen, van 'kaffers' werden ze de mensen die trots mochten zijn op hun afkomst en huidskleur. De grote overwinning die het ANC op 2 juni behaalde bij de parlementsverkiezingen is het cadeau van de zwarte bevolking aan Nelson Mandela, hun held, hun voorbeeld.

( a d v e r t e n t i e s )