NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Een gemoedelijke en tragische bisschop

De recente vastenbrief van de bisschop van Roermond over euthanasie typeert hem als "ideologisch gevangene' van zijn conservatieve staf. Hoe Frans Wiertz balanceert tussen orthodoxen en hervormers.

Door Joep Dohmen

Een pijnlijk tafereel. Bisschop Frans Wiertz van Roermond, geïnterviewd door het tv-programma Kruispunt, heeft het zichtbaar moeilijk met het verdedigen van zijn vastenbrief. Het halve bisdom is over hem heen gevallen omdat hij in zijn in februari verstuurde brief priesters verbiedt nog langer het heilig oliesel toe te dienen aan gelovigen die gekozen hebben voor een zachte dood. Want aan euthanasie kan de kerk niet meewerken.

De regionale kranten hadden vol gestaan met emotionele ingezonden stukken en in het bisschoppelijk paleis aan de Paredisstraat in Roermond waren honderden brieven bezorgd. Over de ,,ongenuanceerde en onbeschofte' vastenbrief van die ,,onmenselijke Wiertz'

Daar zat Wiertz voor de camera, na alle commotie, en hij kon het niet uitgeleggen. Met het zweet in de handen begon hij het verbod te relativeren. ,, Ach, verbieden, wie kan dat nog in deze tijd?' Het moest vooral niet worden opgevat als een verbod.

,,Ik heb dat ook op televisie gezien', zegt kerkhistoricus en publicist T. van Schaik uit Utrecht. ,,Heel pijnlijk. Wiertz is namelijk niet de man die zoiets bedenkt en opschrijft. Als hij ziekenhuispastor was geweest, zou hij denk ik toch het oliesel toedienen. De affaire heeft zijn imago geschaad'. De vastenbrief is volgens Van Schaik een bewijs voor de invloeden waaraan de bisschop van Roermond blootstaat. ,,Wiertz is een tragische figuur. Een vriendelijke maar zwakke bisschop, in de greep van compromisloze conservatieve ideologen in het bisschopshuis en daarbuiten. Als Wiertz geen Limburger was zou hij gillend weglopen. Na zijn benoeming in 1993 dacht hij zich er met een zekere opgewektheid doorheen te slaan. Daarvan is weinig over.'Bij zijn benoeming tot opvolger van J. Gijsen waren de verwachtingen hooggespannen. Wiertz beleefde een joyeuze entree in de Roermondse kathedraal, waarbij hij zowel progressieven als conservatieven uitgenodigd had. De volgens velen ijskoude Gijsen had met zijn orthodoxe beleid grote groepen katholieken van zich vervreemd en een verdeeld bisdom achtergelaten.

De conservatieve priesters en hun aanhang - de Gijsianen - zagen zes jaar geleden in Wiertz de man die de conservatieve lijn van Gijsen zou voortzetten. De progressieve katholieken, zoals de Acht Mei Beweging, hoopten daarentegen dat er met Wiertz veranderingen zouden komen. Wiertz stond immers bekend als beminnelijk en gemoedelijk.

Frans Wiertz (1942) is de oudste zoon van een even kinderrijk als gelovig middenstandsgezin uit Kerkrade. Vader stierf op jonge leeftijd. Na de middelbare school had de latere bisschop nog geen roeping. Wiertz ging geschiedenis studeren in Nijmegen. ,,Een hele aardige Limburger. Open en sociaal', herinnert studiegenoot M. van de Sande uit Nijmegen zich. ,,Frans stond midden in het leven, was lid van de studentensociëteit Telemachus.' Een gewone jongen eigenlijk, die op een spoedcursus dansen vol overgave de foxtrot, quickstep en tango oefende en tot over zijn oren verliefd werd op een meisje uit zijn studiejaar. Helaas won een andere student haar hart. Frans stopte dat jaar met zijn studie en keerde terug naar Limburg.

Zijn priesterschap was een succes. Als kapelaan was hij jong onder de jongeren. Hij racete met zijn lange haar op een bromfiets door de parochie. Later, als pastoor in een nieuwbouwwijk in Maastricht, droegen de parochianen hem op handen. ,,Bij hem was iedereen altijd welkom', herinnert pastoor G. Dohmen zich. ,,Ik bewonder zijn creativiteit, geloof en realiteitszin.'

De gebeden van de progressieven voor radicale veranderingen in het bisdom zijn zes jaar na de komst van bisschop Wiertz nog niet verhoord. Het belangrijkste geschilpunt - de inzet en de erkenning van pastoraal werkenden - is nooit opgelost. Pastoraal werkenden zijn leken met een theologische opleiding die, net als een priester, pastorale zorg verlenen. Het bisdom Roermond was onder Gijsen het enige bisdom waar ze niet erkend werden. Dat is nu nog zo, ook al werken in Limburg inmiddels honderd pastoraal werkenden.

Ondertussen groeit het priestertekort. Het informatieblad De Sleutel van het bisdom heeft elke maand een pagina nodig om, onder het kopje "In de Heer overleden', gestorven priesters op te sommen. Tegelijk levert het door Gijsen opgerichte grootseminarie Rolduc steeds minder priesters af. Om de zielzorg te waarborgen wordt echter geen beroep gedaan op pastoraal werkenden. ,,Van de kant van de pastoraal werkenden wordt gedramd', benadrukt woordvoerder M. Bemelmans van het bisdom - de bisschop zelf weigert een interview. ,,Men ziet niet in dat in dit bisdom slechts heel geleidelijk iets bereikt kan worden. De bisschop is niet principieel tegen de inzet van pastoraal werkenden. Het zal alleen nog een paar jaar duren.'De aanstelling begin dit jaar van de gematigd veranderingsgezinde ex-journalist Bemelmans, op verzoek van Wiertz, moet de haperende communicatie verbeteren. Minder star, zoals in de tijd van Gijsen toen elke vraag van de pers steevast met "geen commentaar' werd beantwoord. De weg is lang. Het informatieblad De Sleutel oogt en klinkt nog als in de periode Gijsen. Het straalt een kitscherige vromigheid uit, en verzweeg - bijvoorbeeld - alle commotie rond de vastenbrief. Ook hier is geleidelijkheid het antwoord, volgens Bemelmans.

,,Let wel', zegt de woordvoerder, ,,Wiertz had een onmogelijke opgave. Hij moest in het verdeelde bisdom beide partijen te vriend houden. Dat heeft bij hem geleid tot een tactiek van de voorzichtige aanpak. De bisschop begrijpt dat daar kritiek op is, mensen willen sneller veranderingen. Dat kan niet. Anders verliest Wiertz de steun van de behoudende groep die hij nodig heeft om de parochies te leiden.'De naar schatting 350 priesters zijn verdeeld in orthodoxen en hervormers. Priesters met boord en priesters zonder boord. Beleidsmedewerker J. van der Wal van de Vereniging van Pastoraal Werkenden (VPW): ,,Wiertz zit klem. Hij heeft er niet voor gezorgd dat beide groepen naar elkaar toe gegroeid zijn. In die zin heeft hij niet gezaaid, en kan hij nu dus ook niet oogsten. Het was pappen en nathouden, bang als hij is om de garde conservatieve priesters tegen zich in het harnas te jagen.'Volgens voorzitter H. Baars van de Acht Mei Beweging is zijn Limburgse achterban teleurgesteld in Wiertz, ook al is de bisschop pastoraal sterk. Baars: ,,Het is een vriendelijke, gevoelige man die in gesprekken de indruk geeft echt te luisteren. Dat staat in schril contrast tot zijn officiële beleid. Publiekelijk neemt hij harde standpunten in, met uitspraken die niet van hem lijken te komen.'P. van der Bruggen, oud deken van Roermond en redacteur van het kritisch katholieke tijdschrift EN TOCH weet hoe Wiertz in het bisschopshuis onder invloed staat van de staf die nog door Gijsen is benoemd. Van der Bruggen: ,, Toen Gijsen in 1972 aantrad, maakte hij schoon schip en benoemde hij geestverwanten. Toen Wiertz begon, mocht de conservatieve staf blijven.'

Gijsen heeft nu een bisschoppelijke functie op IJsland, maar heeft indirect wel invloed in Roermond, zegt deken J. Schreurs in Schinnen: ,,Er is contact tussen Gijsen en zijn geloofsgenoten die in Limburg achterbleven. Velen zien in hem nog het voorbeeld.'De komst van hulpbisschop E. de Jong, begin dit jaar, versterkte de conservatieve invloed op Wiertz. De Jong vindt dat hervormers desnoods maar uit de R.K.-kerk moeten stappen. Van inspraak vanuit de basis wil hij niets weten. Tegen het opinieblad De Bazuin zei hij in april: ,,De kerk wordt geleid door de bisschoppen in eenheid met de paus. Die maken uit wat katholiek is. De Jong is uit het hardste ebbenhout gesneden dat in Rome verkrijgbaar is, meldt kerkhistoricus Van Schaik: ,,Roomser dan de paus, uit een oerconservatief gezin in Eindhoven. Wiertz is een te zwakke persoonlijkheid om zich aan de conservatieve greep te ontworstelen. Hij is een ideologisch gevangene in zijn eigen bisschopshuis.'Als voorbeeld noemt Van Schaik het conflict rond de erkenning van pastoraal werkenden. Hierin zou Wiertz persoonlijk wel sneller verandering willen, maar dat stuit op weerstand van de Gijsianen, binnen en buiten het bisschopshuis. Conservatieven op de achtergrond zijn bisschoppelijk vicaris H. van der Meer en rector J. Vries van de priesteropleiding Rolduc. Zij maken deel uit de bisschoppelijke staf. Beiden wensen niet te reageren.

Het meest in het oog springend is de dominantie van jezuïet Van der Meer in het bisschopshuis. Hij was de rechterhand van Gijsen, man van het eerste uur van de Rolduc-opleiding en voorzitter van de kerkelijke rechtbank. Van Schaik: ,,Hij vult Wiertz aan waar die geen theoloog en manager is. Van der Meer is een ideologische leverancier zonder wie de eenvoudige Wiertz niet kan.' De bisschop is een man van het volk, zo bevestigt ook deken Schreurs: ,,Bij een bezoek aan boeren, tijdens de varkenspest, wist hij feilloos de juiste toon te raken. Dat zijn zijn sterkste momenten. Die staan niet op papier.'

Toen vorig jaar een pastoor een dankdienst hield voor een homopaar, zwaaide Van der Meer namens het bisdom vermanend met het kerkelijk wetboek. Daarna volgde een verbod op het gebruik van Limburgse dialecten als kerktaal. De bisschop vertrouwde later oud-deken Van der Bruggen toe dat het dialectverbod niet van hem kwam. Ook Wiertz was verrast. Voor Van der Bruggen een indicatie dat de bisschop ,,niet alles onder controle' heeft. In kringen rond het bisschopshuis wordt algemeen ook aangenomen dat de bekritiseerde vastenbrief over ziekenzalving en euthanasie geschreven is door Van der Meer. De inhoud ligt in het verlengde van zijn opvattingen. Wiertz geeft, via zijn woordvoerder, toe dat de brief door een ander is geschreven, maar wil geen naam noemen.

Van der Meer ontkent het auteurschap en doet er na de boodschap ,,dat gaat u niets aan' het zwijgen toe.

Aalmoezenier J. 't Hoen uit Nederweert schreef enkele jaren geleden een kritisch boek over het bisdom. Daarin meldde hij al dat Wiertz onder druk staat. 't Hoen is daar nog meer van overtuigd: ,,Veel macht is in handen van Van der Meer. Hij ziet er op toe dat het bisdom niet uit de Romeinse pas loopt. Wiertz had pastoortje moeten blijven. Dit kan hij niet aan. Ik denk wel eens dat zijn benoeming doorgestoken kaart was. Door een zwakke bisschop te kiezen kon het fundamentalistische beleid worden voortgezet. Maar dat is misschien achterdocht van mijn kant.'Moraaltheoloog dr. M. Steemers-van Winkoop, pastor in het Academisch Ziekenhuis Maastricht, herkent de invloed van de jezuïet Van der Meer, hoewel ze behoedzaam vermijdt diens naam uit te spreken. ,,Ik herken in die vastenbrief zijn stijl. Maar ik denk niet dat Wiertz zomaar een marionet is. Hij zal het wel globaal eens zijn met de inhoud. Alleen zou hij het, zeker achteraf gezien, anders hebben geformuleerd.'De redactie van de brief had iets anders gekund, vertrouwde Wiertz inderdaad zijn voorlichter toe. ,,De bisschop heeft begrepen dat de boodschap slecht is overgekomen', zegt Bemelmans. ,,Zijn standpunt is: je hebt de leer en je hebt het leven. De leer moet strak zijn, maar in pastorale situaties kun je altijd zien hoe je daar mee omgaat.'

F. Wiertz 1942

Geboren in Kerkrade op 2 december
* 1955 - 1961 Gymnasium-A, Rolduc, Kerkrade
* 1961 - 1962 Studiejaar geschiedenis Katholieke Universiteit Nijmegen
* 1962 - 1968 Theologisch opleiding groot-semenarie bisdom Roermond
* 1968 Priesterwijding op 30 maart
* 1968 - 1977 Kapelaan in Schaesberg
* 1977 - 1981 Kapelaan in De Heeg, Maastricht
* 1981 - 1985 Pastoor in De Heeg, Maastricht
* 1985 - 1991 Pastoor-deken in Hoensbroek
* 1991 - 1993 Pastoor-deken in Heerlen
* 1991 - 1993 Kanunnik van het kapittel in het bisdom Roermond
* 1992 - 1993 18e Proost van kapittel in het bisdom Roermond
* 1993 Bisschopswijding in Roermond op 25 september

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.