NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS 
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Dag één van het Nederlandse staatsbezoek aan China stond in het teken van politiek en de rechten van de mens. Dat laatste onderwerp is voor de Chinese gastheren slechts 'hinderlijk protocol'.

Door onze correspondent FLORIS-JAN VAN LUYN

PEKING, 12 APRIL. Het zijn zo van die details, maar de ontvangstceremonie van koningin Beatrix vandaag in de Grote Hal van het Volk had plaats binnenskamers aan de noordzijde van het gebouw. De Amerikaanse president Bill Clinton moest het vorig jaar stellen met de oostingang in de buitenlucht. Daar is weliswaar de hoofdingang, maar een gevoelige plek voor een dergelijk eervol onthaal. Want de deuren van die ingang slaan open naar het Plein van de Hemelse Vrede.

Koningin Beatrix en de Chinese president Jiang Zemin luisteren naar het spelen van de volkliederen tijdens de ontvangstceremonie in Peking. (Foto NRC Handelsblad/Vincent Mentzel)

Fervente anti-China-politici en activisten voor de rechten van de mens in de Verenigde Staten waren van mening dat de president had behoren af te zien van een ceremoniële ontvangst op die symbolische plek. Van daaruit immers bestreken de lenzen van de wereldpers in een draaibeweging Clinton, zijn Chinese ambtgenoot Jiang Zemin en de militaire erewacht met als feeërieke achtergrond het Plein van de Hemelse Vrede. Dat is de plek waar in 1989 de demonstrerende studenten wekenlang bijeenkwamen om er in juni van dat jaar door de collega's van diezelfde erewacht met harde hand van verdreven te worden. Clinton ging toch, omdat hij zijn Chinese gastheren niet voor het hoofd wenste te stoten, maar vooral omdat hij van mening was dat de gebeurtenissen van destijds de goede betrekkingen met een belangrijk land als China niet blijvend in de weg zouden mogen zitten.

Het bezoek van koningin Beatrix aan China heeft vooraf in Nederland voor heel wat minder opschudding gezorgd. Fervente anti-China-politici kent ons land amper en Nederland schaart zich achter het beleid van de Europese Unie die gelooft dat door samenwerking met China meer kan worden bereikt dan met confrontatie. Alleen het bezoek aan Nederland van China's bekendste politieke balling, begin vorige maand, bracht wat oppositie teweeg. Dissident Wei Jingsheng raadde de koningin af naar het land te vertrekken waar hij achttien jaar om politieke redenen heeft vastgezeten, waarop GroenLinks en de SGP zich de volgende dag prompt op één lijn stelden met Wei.

Realistisch als Wei was, stelde hij dat als de koningin toch zou besluiten te gaan, zij op z'n minst tegenover haar gastheren het onderwerp rechten van de mens diende aan te snijden. Maar Kamerlid Vos van GroenLinks sprak van ,,een verkeerd signaal op het verkeerde moment''. De koningin zou niet eens in verlegenheid moeten worden gebracht. Wat betreft de kwestie van het uitzicht op het emotioneel beladen Plein diende de oplossing zichzelf aan. Verbouwingsdrift rond de Grote Hal van het Volk maakte een ceremonie aan de oostelijke ingang eenvoudig onmogelijk.

De kritische noot over de Chinese situatie van de rechten van de mens werd vandaag ten gehore gebracht door minister Herfkens (Ontwikkelingssamenwerking), die zoals bekend kritisch is over dit Chinese beleid. Het was Herfkens die in februari het voorstel deed China te schrappen van de lijst van landen waarmee een 'volwaardige hulprelatie' zou kunnen worden onderhouden. Volgens de minister zou het gemiddeld jaarinkomen in China zich boven de minimum inkomenslimiet van 925 Amerikaanse dollar bevinden. en belangrijker nog, de schendingen van de rechten van de mens zouden ontoelaatbare proporties hebben aangenomen.

Nu zullen de Chinese gesprekspartners niet erg van Herfkens' aandacht voor de situatie van de rechten van de mens in China zijn geschrokken. Kritiek behoort inmiddels tot het protocol van de buitenlandse staatshoofden, van wie China er pakweg iedere week één op bezoek krijgt. ,,Weinig buitenlandse gasten gaan aan het onderwerp rechten van de mens voorbij'', zei de Chinese premier Zhu Rongji vorige maand tijdens een jaarlijkse persconferentie. ,,Het lijkt er op dat wanneer zij daar niet over beginnen, zij zich thuis niet kunnen verantwoorden.'' De Chinese autoriteiten lijken de kritiek dan ook gewoon de kritiek te laten, omdat zij inmiddels ook wel weten dat na de hinderlijke plichtplegingen altijd tijd is voor aangenamere zaken, zoals het sluiten van lucratieve contracten.

Maar compleet negeren doet Peking dergelijke kritiek zelden. De Chinese leiders herhalen met regelmaat en ergernis dat elk land het recht heeft op zijn eigen cultuurgebonden beleid ten aanzien van de rechten van de mens. Volgens een Chinees politicus is het als een man en een vrouw in een huwelijk. ,,Als we allemaal hetzelfde zouden zijn, zou het een saaie wereld worden.'' China, met andere woorden, hanteert zijn eigen norm.

Wat die norm zoal inhoudt, is inmiddels wel bekend. De wintermaanden van '98-'99 werden gekenmerkt door de systematische en harde aanpak van de oprichters van de verboden Democratische Partij. De ene na de andere dissident verdween achter slot en grendel, en van alle kanten leek een periode van relatieve openheid, die vooraf ging aan het staatsbezoek van Clinton, voorbij. Eerlijkheidshalve dient gezegd dat de vermeende verslechtering van het mensenrechtenbeleid niet aantoonbaar is. Waarschijnlijker is dat de nieuwe openheid van China meer schendingen op lokaal niveau in het nieuws brengt en dat is, hoe verwarrend het ook klinkt, feitelijk een positieve ontwikkeling. In Peking bestaat frustratie omdat het Westen weinig aandacht heeft voor hetgeen de communistische leiders wel hebben bereikt. Chinezen zijn aantoonbaar veel welvarender dan twintig jaar geleden. En in menig opzicht is het leven in kwaliteit verbeterd. President Clinton heeft inmiddels ontdekt dat een gepaste mate van lof de Chinezen gunstig stemt. Hij heeft dat vorige week tijdens het bezoek van premier Zhu Rongji aan de VS dan ook uitgebreid gedaan. Want goede betrekkingen, aldus Clinton, bevorderen de stabiliteit in China. Het Westen schaart zich grotendeels achter dat idee en is verenigd in het Amerikaanse standpunt dat investeringen en zakendoen de ontwikkeling van de rechten van de Pekingmens in China bevorderen.

Vandaar dat het gesprek dat Herfkens vandaag heeft gevoerd mild van toon is geweest. Confrontatie zet geen zoden aan de dijk. Voor symbolische actie evenwel, hadden Herfkens en Beatrix altijd nog kunnen teruggrijpen naar het voorbeeld van de Italiaanse president Oscar Luigi Scalfaro. Die liet vorig jaar zijn gastgevers in Peking weten het Plein van de Hemelse Vrede te willen bezoeken voor ,,gebed en meditatie''. Eenmaal ter plekke legde hij er zonder verder commentaar een rouwkrans neer. Maar gelukkig voor de Chinese gastheren, en misschien ook wel de koningin, is een dergelijke voor China kwetsende actie uitgesloten. Want ook het Plein is net als de oostingang tot nader order ,, wegens bouwwerkzaamheden'' gesloten.

NRC Webpagina's
12 APRIL 1999

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.