NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

Maarten Huygen
Morgen is het spektakel voorbij. De verhoren, de suggestieve vragen, de veelbetekenende blikken, de beteuterde antwoorden, de zelfverzekerde verwijten. Inmiddels is het koppensnellen begonnen. Prachtige televisie. Maar was het ook goede televisie? Het antwoord is nee.

Nog steeds weet de commissie niet wat er in dat vliegtuig heeft gezeten. Op zich is dat al een schandaal, complot of niet. Als voortaan de lading van een neergestort vrachtvliegtuig meteen voor de volle 100 procent bekend is, heeft het onderzoek al zin. Het is ook duidelijk dat luchtvaartinstanties het liefst alles binnen houden en Kamervragen half of verkeerd beantwoorden. Israel dat in permanente staat van oorlog verkeert, houdt liefst álles geheim. De enquêtecommissie heeft gefaald tegenover de Bijlmerpatiënten, de mensen die echt of ingebeeld ziek zijn door de ramp. Op hen hebben de verhoren niet gewerkt als placebo, het loze suikerpilletje dat patienten beter maakt, maar het tegenovergestelde effect gehad. De enquête heeft hen zieker gemaakt.

Dat komt omdat de commissie, de regering en helaas ook de televisie en de media, te weinig voorlichting hebben gegeven over de effecten van gevaarlijke stoffen. De wetenschap is te laat ingeschakeld. Het wetenschappelijk aantonen van de oorzaak van ziekte is moeilijk. Maar de wetenschap kan wél wilde geruchten en paniekverhalen ontzenuwen. Ook zonder dat de lading bekend is. Gif bestaat niet, er bestaan alleen giftige hoeveelheden. De bont gekleurde rook uit een computermoederbord was misschien minstens even schadelijk als de uitstoot van brandend uranium. Niet de straling van verarmd uranium is gevaarlijk, maar de giftigheid. Basislesjes in toxicologie bleven uit of kwamen pas aan het slot van de verhoren. Het zonder nader onderzoek bekendmaken van een telefoontje van de luchtverkeersleider over het ,,onder de pet houden'' van gevaarlijke stoffen die achteraf niet in het vliegtuig zaten, was een kapitale blunder. De media oogstten de paniek die de commissie had gezaaid. De camera's en microfoons stortten zich meteen op de Bijlmerpatiënten. Die werden niet kritisch ondervraagd maar direct geloofd. Tranen krijgen altijd gelijk. Nergens een toxicoloog te vinden. En zo verspreidde zich een epidemie van paniek. Andere omwonenden zagen het en belden angstig de stichting Korrelatie. De opwinding zelf werd nieuws.

Ik houd niet van debunking of terughouden van nieuws, maar wel van context en kritiek. Op het laatst heeft de commissie nog een tiental gevallen zeldzame auto-immuunziekte gevonden. Misschien komen er nog meer. Maar de meeste kwalen blijven onverklaard.

Het wetenschapsprogramma Noorderlicht trok drie weken geleden een interessante vergelijking met de slachtoffers van de bijna-kernramp in het Amerikaanse Harrisburg en de kernramp in Tsjernobyl. Als ze behalve van interviews met onderzoekers gebruik hadden gemaakt van het rijke historische beeldmateriaal over deze onderwerpen, was het een schot in de roos geweest.

Vooral Harrisburg is interessant omdat daar nauwelijks straling is vrij gekomen. Toch zijn de mensen uit de omgeving van de kerncentrale voor het leven getekend. Ze denken dat ze generaties lang aan de gevolgen van straling zullen lijden. Elk griepje kan eraan worden toe geschreven. Geen overheidsinstantie kan hen dat nog uit het hoofd praten. Ze blijven wantrouwig. Dat doet denken aan Oude Pekela.

Ook in Harrisburg was er in 1979 ook een combinatie van gebrekkige informatie en opwinding bij de media. Tijdens het Harrisburgrampje kwam de speelfilm China Syndrome uit over het wegsmelten van een oververhitte reactorkern. Jane Fonda had de rol van tv-reporter. Hoge kijkcijfers, zowel voor Fonda als voor de echte verslaggevers.

Na de blunder met het bandje van de luchtverkeersleiders had de enquêtecommissie niet meer te klagen over aandacht. De leden zijn op slag beroemd geworden maar niet als helden of goede onderzoekers.