NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
Opeens was daar weer de verborgen camera. Een even handig als omstreden werktuig voor journalisten die de achterkant van de officiële werkelijkheid willen laten zien. Mag het altijd, mag het soms, of mag het nooit? Dat zijn de kwesties.

De rechtspraak hierover is te grillig om veel houvast te bieden. De Raad voor de Journalistiek is duidelijker geweest: het is in beginsel niet aanvaardbaar, alleen om 'zwaarwichtige redenen van algemeen belang' is het in uitzonderlijke gevallen toegestaan. Voorwaarde is dat journalisten geen andere middelen hebben om ernstige misstanden openbaar te maken.

Met die wetenschap (én met een verborgen camera) toog de redactie van NCRV's Volgende patiënt, een nieuw medisch consumentenprogramma, naar drogisten en apothekers. Uit onderzoek van de Consumentenbond was gebleken dat drogisten en apothekers vaak verkeerde adviezen aan klanten geven. Klopte dat? Een verslaggeefster van de NCRV wendde maagklachten voor en vroeg advies.

Slechts twintig procent van apothekers en drogisten gaf het juiste advies: ga naar uw huisarts. De overigen smeerden de verslaggeefster allerlei pillen aan. De NCRV maakte het personeel onherkenbaar, maar aan de kleding was soms wel de identiteit van de winkel af te lezen. De drogisterijketen Kruidvat (waarvan de medewerker nota bene wél het goede advies had gegeven!) nam het niet en spande een kort geding aan met als inzet: verbod van de uitzending. De president van de Amsterdamse rechtbank stelde Kruidvat in het ongelijk. Daarom konden we woensdag presentator (en PvdA-Kamerlid) Rob Oudkerk een onderwerp zien inleiden, dat hem ook als nog steeds fungerend huisarts deugd moet hebben gedaan. Laten we hopen dat hij straks geen krimp geeft als de redactie van Volgende patiënt ook de huisartsen met een verborgen camera opzoekt. Wás het nu zo'n 'ernstige misstand'? Ik vond het nogal meevallen als ik moet afgaan - en dat moet ik als kijker - op datgene wat de verslaggeefster in de uitzending aan de drogisten en apothekers vertelde over haar klachten. Ze had last van 'maagpijn, zurige oprispingen, een beetje branderigheid'. Ze bleek ter bestrijding daarvan zelfs nog geen Rennie te hebben geslikt. Is het dan zó verwonderlijk dat de winkelier eerst maar eens een pilletje adviseert?

Ik schrok eigenlijk meer van een mededeling van een anesthesioloog in dezelfde uitzending. Hij vertelde dat het bij één op de 100.000 anesthesieën misgaat door een fout van de anesthesioloog. ,,Iedere anesthesioloog heeft mensenlevens op zijn geweten'', zei hij. Ik was opeens érg blij dat ik de volgende dag niet geopereerd hoefde te worden.

Zembla deed gisteren weinig om ons gerust te stellen. Een Groningse wetenschapper schatte, op basis van buitenlands onderzoek, dat ook in Nederland jaarlijks 25.000 patiënten door medische fouten letsel oplopen en er 3.000 onnodig overlijden. Het was weer een nogal onthutsende uitzending van het altijd alerte Zembla. Sinds de invoering van de Klachtwet doet de Inspectie voor de Volksgezondheid weinig meer aan individuele klachten. Je moet nu als patiënt - als je het overleefd hebt - naar de klachtencommissie van het betreffende ziekenhuis.

Zijn die commissies onafhankelijk? ,,Ja'', zei de directeur van een ziekenhuis. Toen voegde hij eraan toe: ,,Wij hebben zelf het reglement vastgesteld, wij hebben ook de mensen geworven voor de klachtencommissie, dus helemaal onafhankelijk is men niet.''

Mocht u zich afvragen of ik als tv-criticus eigenlijk wel onafhankelijk ben, dan luidt mijn antwoord: ,,Jazeker, maar niet helemaal zolang ik op de loonlijst van Zembla sta.''

Er werd ook nog een ziekenhuis genoemd met veel interne, structurele problemen, ten gevolge waarvan 'legio inschattingsfouten' worden gemaakt. Het bleek in mijn woonplaats te zijn. Mocht deze rubriek opeens ter ziele te zijn gegaan, dan weet u tot welke klachtencommissie u zich kunt wenden.

T V   V O O R A F :

MARCEL AAN DE BRUGH
,,One, two, three, pull! One two, three, pull! One, two...'' Honderdertig Britten proberen een acht meter lange, veertigduizend kilo wegende steen overeind te trekken. Archeoloog Julian Richards kijkt van gepaste afstand gespannen toe. Samen met bouwkundig ingenieur Mark Whitley is hij projectleider van deze onderneming. Whitley schreeuwt de honderddertig touwtrekkers toe: ,,Verder! Verder, blijven trekken!''

Whitley en Richards proberen een tafereel na te bootsen dat zich hier ooit wellicht heeft afgespeeld, drieduizend jaar geleden. Toen herrezen in dezelfde buurt, in het zuiden van Engeland, een aantal imposante, cirkelvormige bouwwerken. De beroemdste daarvan is waarschijnlijk Stonehenge (Hangende Stenen). Een architectonische triomf. De zandstenen - sommige zeven meter hoog en ruim twee meter in de grond stekend - veranderen afhankelijk van het weer van kleur, van zilvergrijs tot rozig oranje of diep zwart. Het meest tot de verbeelding spreken de hoefijzervormige trilieten, opgebouwd uit twee verticale rotsblokken, elk veertigduizend kilo wegend. Daar bovenop ligt een deksteen van 9000 kilo in een bijna perfect horizontale positie.

Hoe slaagde de neolithische mens erin deze kolossale bouwwerken op te richten? Hoe werden de loodzware stenen overeind getrokken, hoe konden de dekstenen metershoog de lucht in worden getild? De Teleac-serie Mysteries van verdwenen beschavingen geeft de antwoorden. Althans, mogelijke antwoorden. Want het blijven speculaties. Zoals archeoloog Richards bij herhaling zegt: ,,Of ze het zo deden, zullen we nooit weten.''

Behalve Stonehenge staat de vierdelige serie stil bij nog drie andere bouwkundige raadsels: de Egyptische obelisken, de Peruaanse Incasteden en het Romeinse Colosseum.

Een van de grootste raadsels van Stonehenge is de aanvoer van de tientallen stenen. Het materiaal waaruit ze bestaan is in de buurt van Stonehenge niet te vinden. Uit onderzoek blijkt dat ze van een afstand van ruim 30 kilometer zijn aangesleept. Maar hoe? Via een gletsjer meegevoerd misschien, of wellicht per boot vervoerd langs de oever van de Severnmonding en daarna over kleinere rivieren - in totaal 320 kilometer? Of zijn ze over land versleept, zoals de Stonehenge-deskundige Richard Atkinson beweert. Door meer dan duizend man voortgetrokken, op sleden en over houten rollers.

Whitley gelooft dat de stenen over land zijn versleept, maar niet over rollers. Het hout zou het begeven onder de immense kracht van de tonnenzware rotsblokken. Samen met Richards heeft hij een andere oplossing gevonden. En die oplossing wordt getest. Het levert een prachtig experiment op dat stap voor stap in beeld wordt gebracht.

In korte intermezzo's legt Richards de geschiedenis van Stonehenge uit terwijl hij door de omgeving wandelt. Hij duikt op bij Avebury, waar het grootste cirkelvormige bouwwerk staat. Ergens anders, op een grafheuvel, haalt hij een gouden borstplaat uit een wit doek. De borstplaat was van de rijke en machtige man die in het graf begraven lag. Richards, met een jongensachtig enthousiasme: ,,Misschien is het wel de architect van Stonehenge.''

Whitley leidt het bouwkundig experiment en verzint oplossingen als het misloopt. ,,One, two, three, pull!'' De honderdertig opgetrommelde mannen en vrouwen gehoorzamen het ritme dat de ene keer wordt aangegeven door een schreeuwende stem, de andere keer door een ritmische slag op een blikken deksel. De steen beweegt, de steen kantelt, de steen doet wat de ingenieur wil. Dan rukt de fanfare aan. Vliegtuigen tekenen witte cirkels in de lucht en gejuich stijgt op. Het is achter de rug. Een brutale terriër piest tegen de triliet.

Mysteries van verdwenen beschavingen, zondag, Teleac, Ned.2, 23.15.0.05u.

F I L M   V O O R A F :

HANS BEEREKAMP
Toen de verfilming van Tom Wolfe's bestseller The Bonfire of the Vanities in 1990 in de bioscopen verscheen, was de kritiek niet mals. De toon van de Amerikaanse recensies was voornamelijk honend, en ook het publiek bleef weg, zodat de door Brian De Palma geregisseerde film een geruchtmakende reputatie van superflop verwierf. In Europa leken de reacties iets welwillender, maar ook hier was het geen succes. Toch was de schade voor alle betrokkenen te overzien, kan zeven jaar later geconstateerd worden. De Palma revancheerde zich in commercieel opzicht vorig jaar met Mission: Impossible en ook de honoraria van Bruce Willis en Tom Hanks leden er niet echt onder.

Misschien is het langzamerhand tijd voor een voorzichtige rehabilitatie van The Bonfire of the Vanities. Een groot deel van de kritiek richtte zich op de constatering dat het boek zoveel rijker en genuanceerder was. In het algemeen gesproken is dat nu niet bepaald een doorslaggevend argument bij de beoordeling van films naar vermaarde romans. Doorgaans is een film altijd een ingedikte versie van een verhaal, dat op papier veel meer ruimte biedt voor nuancering en complexiteit.

Wie Wolfe's boek niet gelezen heeft, hoeft zich weinig zorgen te maken. Het verhaal is goed te volgen, en de personages zijn misschien niet het resultaat van gedetailleerde sociale en psychologische studie, maar bruikbare stereotypen. De ironie van Wolfe's vertelling is aardig intact gebleven. Op een kwade dag leidt het nemen van een verkeerde afslag op de autoweg tot een reeks gebeurtenissen, die de voorspoed van een beurstycoon (Hanks) doen omslaan in totale ontreddering. Beland in een zwart getto, raakt zijn vriendin (Melanie Griffith) achter het stuur in paniek en rijdt een jonge voorbijganger aan. Niet alleen zorgt het uit deze gang van zaken voortvloeiende proces ervoor dat Hanks' overspel uitkomt, maar er treedt ook een politieke hypercorrectie plaats, die door zwarte volksmenners dankbaar uitgebuit wordt. Het geheel wordt geobserveerd en becommentarieerd door een journalist met een drankprobleem (Willis), die in de film relatief het zwakst uit de verf komt. De Palma's meesterwerk is The Bonfire of the Vanities nu niet bepaald, maar de belachelijke mislukking die hem aangewreven werd, valt er evenmin in te bespeuren. Het zou een mooi pronkstuk kunnen zijn van een festivalretrospectief gewijd aan Fameuze Flops.

The Bonfire of the Vanities (Brian de Palma, VS, 1990), RTL4, 23.40-1.50u.