NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

DREIGT HET EUROPESE HOF voor de rechten van de mens zijn tanden te verliezen doordat er steeds meer rechters in komen te zitten uit voormalige Oostbloklanden? Deze zorg is de laatste tijd bij herhaling geuit in verband met de groei van het aantal van deze landen dat is toegetreden tot het Europese verdrag voor de rechten van de mens (EVRM). Dit geldt als het toegangskaartje voor deelname aan de Europese instituties en het geeft deze landen een zetel in het Hof dat over de toepassing van het verdrag voor de rechten van de mens waakt. De vrees is dat de ingeslepen autoritaire reflexen uit het verleden bij de nieuwe rechters van Europa niet zo snel vallen weg te poetsen.

Vooralsnog valt dat wel mee, afgaande op de uitspraak van het Europese Hof in de zaak van vier veroordeelde gangsters tegen Nederland. Hun veroordeling werd afgekeurd wegens het gebruik van anonieme politieverklaringen over een gewapende overval in Oirschot. Als gevolg hiervan moest minister Sorgdrager, zeer tegen haar zin, hen onmiddellijk vrijlaten. Hoewel Nederland in 1993 een speciale wet invoerde om te voldoen aan een eerdere Europese uitspraak tegen de manier waarop ons land omspringt met anonieme getuigen, blijkt dit nog steeds een kwetsbaar element in de rechtsgang te zijn. De kersverse Nederlandse raadsheer in het Europese Hof, de voormalige staatsraad Van Dijk, erkende volmondig dat de gevolgde procedure in de zaak-Oirschot voor verbetering vatbaar was, maar hij vond de Europese kritiek alles bij elkaar genomen toch overdreven - mede gezien het gewelddadige karakter van de overval.

Ook twee andere Europese rechters die de bezwaren van Van Dijk deelden, waren van mening dat het ,,een grensgeval'' betrof. Deze karakteristiek wordt eigenlijk ondersteund door de redengeving van het afkeurende meerderheidsvonnis, dat het wel erg moet hebben van processuele details. Blijft de intrigerende vraag waarom de meerderheid van het Hof toch tégen een keurig land (wat de rechten van de mens betreft) als Nederland oordeelde. Het antwoord moet wellicht worden gezocht in de verhouding tussen de manier waarop in Nederland tijdens de opsporing aanwijzingen tegen de verdachte worden verzameld en de manier waarop de rechter deze op de eigenlijke terechtzitting omzet in de grondslag voor een veroordeling.

DE NEDERLANDSE strafrechter gaat in de woorden van de Amsterdamse hoogleraar strafrecht (en voormalig officier van justitie) Schalken wel erg af op een ,,papieren werkelijkheid'', het geprepareerde dossier, en niet op eigen onderzoek. Zijn eveneens Amsterdamse collega Rüter drukte het wat directer uit: ,,De Hoge Raad lijdt aan een echt Nederlandse volksziekte, de gedoogziekte'' - ten aanzien van de politie, wel te verstaan. Gemeenschappelijk element in deze diagnoses is dat de risico's van de bijzondere opsporingsmethoden onvoldoende worden gecompenseerd door rechterlijke controle op de kwaliteit van de bewijsvoering.

Er is inmiddels toch een parlementaire enquête bijzondere opsporingsmethoden gehouden? Deze heeft zich echter geconcentreerd op de uitglijders van politie en openbaar ministerie. De rol van de rechter die dit allemaal goedkeurde - of een oogje toekneep - kreeg veel minder aandacht. Op de parlementaire hoorzittingen werd erkend dat ,,doorvragen waar het dossier zwijgt'' wenselijk is. Het voornaamste resultaat van de enquêtecommissie was toch vooral een justitiële variant op het Nimby-effect uit de ruimtelijke ordening (Not in my backyard): ,,Prima rapport, moet ook worden uitgevoerd, maar niet door ons.''

De Straatsburgse uitspraak betekent dat daar nu ook wat de Nederlandse rechter betreft een eind aan moet komen.