NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

Door FRITS ABRAHAMS
Steunkousen aantrekken: tien minuten.

Wond verzorgen: tien minuten.

Douchen: half uur.

Oog druppelen: tien minuten.

Eten: drie kwartier.

Wassen en aankleden: veertig minuten.

Steunkousen uittrekken: tien minuten.

Ziehier een werkschema van de Utrechtse wijkverpleegkundigen in de thuiszorg. Dymph Dieben verwerkte deze gegevens heel effectief in het eerste deel van haar documentaire over de thuiszorg: Het is onze zorg!. Het is dat ze bij de NCRV niet zo geneigd zijn tot cynisme, anders hadden ze de documentaire wel Het zal ons een zorg wezen genoemd.

Zonder plaatsvervangende schaamte kon je er niet naar kijken. Nederland, een van de welvarendste landen ter wereld, gedraagt zich als een krentenkakker als het om de belangen van de behoeftigen gaat. Wijkverpleegkundigen reppen zich op hun fietsje van de ene invalide naar de andere hoogbejaarde met een strak dienstrooster in het achterhoofd, waar bijna niet van afgeweken kan worden. Soms treffen ze 's avonds iemand 'in zijn vuil' aan en volstaat het voorgeschreven kwartiertje niet - nou ja, dan moet het maar in de eigen tijd.

,,Wat een geluk dat jullie er zijn'', zei een vrouw van vijfennegentig. ,,Geld te kort? Dan motten ze aan de andere kant niet zoveel wegdoen. Jullie zijn belangrijker.''

Intuïtief bracht die vrouw een paradox onder woorden waar je ook als kijker niets van begrijpt. Steeds moet je lezen dat de kosten in de gezondheidszorg onrustbarend stijgen, maar voor de meest basale noden blijkt geen geld te zijn. ,,Vroeger had je een kwartier voor het uittrekken van een steunkous'', zei een wijkverpleegkundige, ,,nu tien minuten, en het liefst zouden ze vijf minuten willen. Soms houden we onze jas erbij aan, wat heel ongezellig is.''

Vaak zijn deze verpleegkundigen het enige contact dat een bejaarde op een gemiddelde dag heeft. ,,Mijn kinderen komen alleen op zondag'', vertelde een man van zesennegentig. ,,Mijn dochter is ook al eenenzeventig.'' ,,Het mooie van mijn werk is dat de mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen'', zei een wijkverpleegkundige. ,,De mensen hebben er een hekel aan om opgenomen te worden.'' Het is ook een dapper en nobel streven, maar een reportage als deze werpt juist de vraag op of het ook altijd verantwoord is. Er kwamen mensen van bijna honderd jaar in beeld die zich moesten behelpen met driemaal daags een bezoekje van de wijkverpleegkundige. Hoe redden ze zich verder? Daar hoeven we ons weinig illusies over te maken, vrees ik.

Thuiszorg is er uiteraard niet alleen voor bejaarden - iedereen in nood moet er een beroep op kunnen doen. Wat komt daarvan terecht? Een mevrouw met borstkanker die een chemotherapie onderging, had niet meer de energie om voor haar gezin te zorgen. Ze belde de thuiszorg. Te druk, ze moest maar naar 'de mantelzorg'. Ze dacht dat die achter een heus telefoonnummer schuilging, maar de mantelzorg is ons genante eufemisme voor de buurvrouw die een pannetje soep komt brengen.

Nog diezelfde avond lees ik weer eens in een avondblad dat er nog steeds psychiatrische ziekenhuizen worden gesloten. Bezuinigingen. Chronisch psychotische patiënten worden gewoon op straat gezet. En wat meldt mijn ochtendblad? De vakbeweging en de werkgevers gaan snijden in de inkomsten en voorrechten van oudere werknemers. Alleen goed nieuws voor tv-makers. In het eerste onderwerp zie ik een volgende, ontluisterende documentaire van Dymph Dieben, het tweede lijkt me een ideaal discussie-onderwerp voor VARA's B&W - als er bij de VARA tenminste meer sociaal gevoel is overgebleven dan bij de vakbeweging.

R A D I O   V O O R A F :

Door TOM ROODUIJN
Radio leent zich bij uitstek voor het beschrijven van de recente geschiedenis, zeker waar de uitdieping van het onderwerp wint met persoonlijke, emotionele getuigenissen. De interneringskampen die na de oorlog werden opgericht en waar - vooral in het eerste half jaar na de bevrijding - onzachtzinnig tot gewelddadig tegen politiek delinquenten werd opgetreden, is zo'n onderwerp. Het ligt gevoelig, omdat de misstanden in geen enkele verhouding stonden met de holocaust kort daarvoor, en omdat betrokkenen zich tot op hoge leeftijd schaamden er iets over te vertellen. Niet de met lampen en hengels uitgeruste cameraploeg ontlokt dit soort bekentenissen, hooguit die ene verslaggever met alleen een microfoon of blocnote.

NPS-documentairemaker Willem Jan Hagens heeft in twee maal een uur radio een genuanceerd beeld opgeroepen van individuele - en soms georganiseerde - wraakneming die na de bevrijding op 'foute' Nederlanders plaatsvond. Toen in '44 de geallieerden vanuit de Westfranse kust oprukten, was de vrees van de ruim honderdduizend collaborateurs, NSB'ers en Nederlanders in Duitse krijgsdienst dat ze op 'Bijltjesdag' collectief zouden worden gelyncht. Niet irreëel, want in Frankrijk en België richtten verzetsgroepen onwettige tribunalen op of gingen over tot wilde executies, met tienduizenden doden als gevolg.

Het is aan de tevoren door de regering-in-ballingschap te Londen vastgestelde decreten te danken, dat direct na de bevrijding veelal door uit het verzet gerecruteerde ploegen werd overgegaan tot massale arrestaties. Daarbij waren ook de bekende, minder verheffende maar niet onverklaarbare taferelen te zien: scheldpartijen, kaalknipperijen en andere vernederingen. Pas in een aantal van de ruim honderd kampen, scholen, legerkazernes en gevangenissen, waar men ter 'heropvoeding of in afwachting van de 'Bijzondere Rechtspleging' werd ondergebracht, ging het goed mis. In de documentaire van Willem Jan Hagens, waarvan morgenmiddag het tweede deel wordt uitgezonden, is een aantal voorbeelden te horen van mishandeling en uithongering van - en een paar gevallen van moord op - weerloze gevangenen. In legerplaats De Harskamp schepte 's nachts het dronken bewakingspersoneel er genoegen in met geweersalvo's zoveel mogelijk slachtoffers te maken. Peter Romijn van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (Riod), die in het programma de verhalen van ex-gevangenen en ex-bewakers wetenschappelijk omkadert, voert onder andere oorzaken voor de gewelddadigheid aan: het onprofessionalisme van de bewakers en een onbeteugelbare behoefte aan wraak op een zo lang als onoverwinnelijk beschouwde vijand.

Nieuw zijn de opgerakelde gebeurtenissen niet. Deze zwarte bladzij, zoals Romijn het uitdrukt, is eind jaren veertig al geschreven in de vorm van een rapport van dominee Van der Vaart Smit, zelf geinterneerd geweest, en kort daarna tijdens een parlementaire enquête. Omdat de meeste getuigen onvindbaar of overleden zijn, wordt daaruit uitvoerig geciteerd.

Heropvoeding, slot van de tweedelige radiodocumentaire. Morgen, Radio 5, NPS, 13.08u.