NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door onze correspondent
WESTERBORK, 9 APRIL. Tijdens een onderzoek naar de achtergronden van de in Kamp Westerbork gemaakte film uit 1944 zijn twee verdwenen filmspoeltjes boven water gekomen. De filmpjes, met een lengte van zestien minuten, raakten zoek in de jaren vijftig. Onderzoekers van Herinneringscentrum Kamp Westerbork vonden de filmblikken terug in het archief van het Filmmuseum in Amsterdam.

Op de beelden, gefilmd op 4 maart 1944, is een kerkdienst te zien, waar protestants gedoopte joden samenkomen. In het Herinneringscentrum wordt vrijdag een tentoonstelling geopend, waar de nieuw ontdekte beelden te zien zijn. Het drie minuten durende fragment toont onder meer een zangkoortje, de Duitse predikant B.F. Benfey op de kansel, de dirigent, de pianist en een overzicht van de Grote Zaal, waar normaal de concerten en uitvoeringen plaatsvonden, maar waar nu ter ere van de filmopname de kerkdienst werd gehouden.

Ook de kerkgangers zelf, de kampgevangenen, komen nadrukkelijk in beeld. Ze zitten of staan op stoelen en de camera glijdt in close-up langs de leden van het zangkoortje: jonge kinderen met jodensterren op hun kleding, die onwennig, soms lacherig, in de camera blikken.

Volgens directeur D. Mulder van Herinneringscentrum Kamp Westerbork in Hooghalen is het fragment vooral bijzonder, omdat er kinderen op te zien zijn. ,,In het filmmateriaal dat tot nog toe bekend was, komen kinderen nauwelijks voor. Een uitzondering is het bekende beeld van Settela Steinbach, die met het gefilmde transport van 19 mei 1944 werd gedeporteerd.'' Zij is bekend als 'het meisje tussen de wagondeuren' en is symbool geworden voor de gruwelijkheid van het nazi-systeem. Twee jaar geleden werd haar identiteit vastgesteld door de journalist A. Wagenaar.

Tijdens de eerste opname van de kerkdienst ontstond een rel: drie bezoekers verlieten uit protest tegen het filmen de zaal. De film zou in hun ogen ongetwijfeld voor propaganda-doeleinden gebruikt worden. Het waren de zendeling S. Tabaksblatt, een van oorsprong Poolse jood die zich tot het christendom had bekeerd, dominee Enker en D. Kornbluth, een andere geestelijke. Kampcommandant Gemmeker, die opdracht gaf tot de film, was zo boos over dit verzet tegen de Lagerdisziplin, dat hij hun de vrijwaring voor deportatie (de Sperre) ontnam en hen een aantal weken in de strafbarak liet zetten.

De Gruppe Protestanten - ongeveer vijfhonderd gedoopte protestantse statenloze en Nederlandse joden - werd op 4 september 1944 met één van de laatste transporten gedeporteerd naar Theresienstadt. Een aantal keerde terug, onder wie Ben Valk en S. Lampie. Zij kregen de filmbeelden te zien en herkenden omgekomen familieleden. Mulder: ,,Zo krijgt dit verloren gewaande filmpje naast een historische ook een emotionele betekenis.'' Op een ander fragment op het in de vergetelheid geraakte filmspoeltje worden statistische gegevens getoond. Zo wordt onder meer het aantal gedeporteerden getoond in de vorm van een animatie: ,,Nach dem Osten 91.595.'' Ook is een vrouwelijke kampgevangene te zien die een wegwijzer schildert.

Uit het twee jaar durende onderzoek naar de in totaal 95 minuten durende film is komen vast te staan dat de bestaande film een kopie is, op de nieuw ontdekte spoeltjes na. Wat er met het originele materiaal is gebeurd, valt niet meer te achterhalen, aldus Mulder.

Gemmeker gaf in het voorjaar van 1944 opdracht tot het maken van een film over Durchgangslager Westerbork. Het doel was een professionele film te maken, die vertoond kon worden in een op te zetten bezoekersruimte en aan zijn superieuren in Berlijn. Die konden zo zien dat Westerbork, dat na maart 1944 een Arbeitslager werd, nuttig was voor de Duitse economie. Zo zou Gemmeker zijn eigen positie ook veilig kunnen stellen. Na drie maanden stopte kampgevangene R. Breslauer met filmen.

De losse fragmenten tonen naast twee binnenkomende transporten en een vertrekkend, vooral de industriële werkzaamheden in het kamp.