NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

KETTINGBRIEVEN vormen een onuitroeibaar verschijnsel met een onschuldig element van bezigheidstherapie. Stuur een kaart naar de bovenste naam van de lijst, voeg je naam aan de lijst toe en werf tien nieuwe deelnemers. Kinderen die hieraan enthousiast meedoen, merken tot hun teleurstelling dat na een paar weken slechts enkele van de beloofde stapels brieven in de bus vallen. Ergens is de keten verbroken.

In plaats van met kaarten kan het spel ook met geld gespeeld worden. Deze 'piramidespelen' bestaan al lang, maar ze trekken de laatste tijd veel aandacht. Albanië is geruïneerd door de illusie van gratis welvaart uit de geldpiramides en de volkswoede is uitgelopen op een staat van anarchie. Enkele jaren geleden zorgde de instorting van het piramidespel M&M in Moskou voor berooid achtergebleven deelnemers. In Suriname beloven de piramide-bankiers Roep en Johwin economische wonderen waarin de bevolking maar al te graag gelooft. Piramidespelen worden vaak in verband gebracht met louche financiering of door de deelnemers gebruikt als manier om geld wit te wassen.

Ook in Nederland bloeien de piramidefondsen, merkwaardig genoeg vooral in min of meer gesloten gemeenschappen, maar ook, net als met drugs en pornografie, langs de grens in Zeeuws-Vlaanderen. In België en Frankrijk zijn financiële piramidespelen dan ook verboden.

Deze week is de organisator van het Orpiton-spel in Dordrecht veroordeeld omdat hij volgens de rechter bedrijfsmatig geld aantrok maar niet geregistreerd stond als kredietinstelling met een vergunning van De Nederlandsche Bank. Het was de eerste veroordeling van een piramidespel - de organisator gaat overigens in beroep - want een jaar geleden besliste de rechter in Utrecht dat het piramidespel Coin Liberté geen kansspel maar een behendigheidsspel was, omdat de deelnemer met zijn inspanningen het resultaat zou kunnen beïnvloeden. Het klassieke 'black jack' in het casino is door de Hoge Raad wel als een kansspel bestempeld.

De organisatoren presenteren piramidespelen als een gegarandeerde geldmachine. En zo'n tweehonderdduizend mensen doen in Nederland inmiddels mee, voor een totaalbedrag waarover de schattingen uiteen lopen van 400 miljoen tot een miljard gulden. Minstens twintig piramideschema's zijn bij justitie bekend. De Nederlandsche Bank heeft tegen de risico's van deelname gewaarschuwd en Minister Zalm (financiën) wil de piramidefondsen wettelijk verbieden.

BIJ PIRAMIDESPELEN is aanzienlijk meer aan de hand dan een gewiekste manier om de deelnemers geld uit de zak te kloppen. De bijeenkomsten waarop deelnemers geworven worden, zijn ook heel wat anders dan gezellige tupperware- en lingerie-parties in de huiskamer of de dwangmatige koopreizen met de bus naar Düsseldorf. Het grote verschil is dat de uitkeringen in een piramidespel slechts kunnen worden volgehouden zolang er steeds maar weer nieuwe deelnemers worden geworven. En dat proces is eindig. De grote meerderheid van de deelnemers zal nooit 'toppen'. Op het moment dat zij daar achterkomen, hebben de organisatoren hun geld binnen. Tegenover iedere geluksvogel staat dan ook een veelvoud aan verliezers.

Moeten piramidespelen daarom verboden worden? In Nederland wordt op grote schaal deelgenomen aan kansspelen, loterijen en andere vormen van gokken op financieel geluk. De overheid is daarbij vaak rechtsstreeks betrokken en financieel belanghebbende. De Holland Casino's zijn bijvoorbeeld gokpaleizen van de staat. Een zorgzaam neveneffect van de gesanctioneerde speelzucht is dat ook de publieke hulpverlening aan gokverslaafden op gang is gekomen. En trouwens, als de piramidespelen wettelijk verboden worden, ontwikkelen de organisatoren wel weer een ander spel dat net niet onder de wetgeving valt.

MENSEN MET GEZOND VERSTAND hebben de vrijheid om te geloven in de illusie van de jackpot, terwijl ze heel goed weten dat loterijen niet uitsluitend winnende nummers verkopen. Over de financiële risico's van piramidespelen kan daarom niet genoeg informatie worden verstrekt. Intimidatie, valse voorspiegelingen, misleidende informatie en beperking van de vrijheid van deelnemers om zich te bedenken zijn al helemaal uit den boze. Anders dan in kleine gemeenschappen met een instabiele economische basis zoals Suriname of Albanië zullen de piramidespelen in Nederland geen macro-economische schokken veroorzaken, maar hooguit individuele gevallen ruïneren. Dat is ernstig genoeg, maar nog geen reden om deze fondsen te verbieden. Wel om ze keihard aan te pakken.