NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

Door HARM VAN DEN BERG
Twintig jaar geleden, 27 maart 1977, botste op het vliegveld van Tenerife een Boeing 747 van de KLM op een gelijksoortig toestel van PanAm. Met 583 doden is het totnutoe de grootste vliegramp in de luchtvaart. De beelden van de rijen met bloemen bedekte kisten tijdens de uitvaartdienst in een hangar op Schiphol zijn velen bijgebleven.

Begin dit jaar zond de Belgische televisie een aantal documentaires uit over vliegrampen onder de naam 'Blackbox', in eerste instantie gemaakt voor het Britse Channel Four. Eén van die afleveringen bevatte een reconstructie van de ramp op Tenerife. De filmmakers legden bij het vaststellen van de oorzaak van de ramp een sterk accent op de persoonlijkheid van de captain in het KLM-toestel, onder meer door uitlatingen van Amerikaanse vliegers te gebruiken. Direkt na het ongeluk was zowel door Nederlandse als Spaanse onderzoekers al vastgesteld dat de KLM-piloot J.Velthuyzen van Zanten een fout had gemaakt bij de start.

Naarmate het onderzoek vorderde, werd die beschuldiging aan de Nederlandse kant steeds meer afgezwakt en in het definitieve rapport van de Raad voor de Luchtvaart luidde de conclusie dat de botsing een gevolg was van een samenloop van omstandigheden. De Spaanse onderzoekscommissie dacht er heel anders over en legde de nadruk vooral op menselijk falen, in het bijzonder in de cockpit van het KLM-toestel. De captain en zijn bemanning waren aan de start begonnen zonder toestemming van de verkeersleiding. De 'persoonlijkheid' van de gezagvoerder speelde daarbij volgens deskundigen een grote rol. Hij had zijn zin doorgedreven.

Merkwaardig bij dit alles was dat er wel een verslag bestaat van Nederlandse onderzoekers dat goed aansluit op de bevindingen van de Spanjaarden. In dat verslag staat onder meer beschreven dat de gezagvoerder, die de bijnaam 'Mr. KLM' droeg, kort voor de start ,,een verstrooide, afwezige indruk maakte''. Toen deze gezagvoerder besloot op te stijgen en zijn toestel op volle snelheid over de startbaan denderde ontdekte hij de PanAm-Boeing plotseling pal voor zich in de vlak boven de baan hangende wolken.

Om het toestel te ontwijken trok Velthuijzen van Zanten sterk op, zo sterk dat de staart van zijn toestel in de startbaan een voor trok van 22 meter lengte. Beide toestellen knalden op elkaar, alle 248 KLM-passagiers en 335 in het Amerikaanse toestel kwamen om het leven.

De Reporter-documentaire van de KRO gaat evenals 'Blackbox' over de menselijke factoren. De makers hebben onder meer gesproken met (oud-)piloten van de KLM. De vroegere voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Verkeersvliegers en oud-gezagvoerder bij de KLM, F. van Vianen, trekt een paar conclusies die voor de Rijksluchtvaartdienst (RLD) van die tijd vernietigend zijn. Eerst noemt Van Vianen het weglaten van de menselijke factoren in het officiële RLD-rapport ,,een grote misser''. Verder is het document voor hem ,,gekleurd'', hetgeen hij vervolgens verklaart met de mededeling dat er een wederzijdse afhankelijkheid bestond tussen RLD en KLM: ,,Het hoofd van de afdeling training van de KLM (de verongelukte Velthuijzen van Zanten) was kind aan huis bij de RLD''. Bovendien zou de Rijksluchtvaartdienst er volgens Van Vianen geen enkele behoefte aan hebben gehad om ,,de nationale trots'', de KLM, te bekritiseren.

Ook B. Baksteen, de huidige voorzitter van de VNV, schuift het onderzoek van de RLD naar de prullenbak: ,,Dat gaat helemaal niet over oorzaken''. Volgens Baksteen zijn de Nederlandse onderzoekers te veel bezig geweest met de schuldvraag en hoe ze het antwoord daarop zo vaag mogelijk konden houden. ,,Dat interesseert ons helemaal niet, wij willen weten hoe zo'n ramp heeft kunnen gebeuren. Juist om er van te leren. Wat dit aangaat steekt het Amerikaanse rapport er met kop en schouders boven uit'', aldus de voorman van verkeersvliegers.

Reporter, morgen, Ned.1, 21.57u.