NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

AMSTERDAM MAG weer naar de stembus. Dit keer om zich uit te spreken over de vraag of in het IJmeer de wijk IJburg mag worden gebouwd. Maar hoewel dit stadsuitbreidingsplan het eigenlijke onderwerp van het referendum is, gaat het aanstaande woensdag in zekere zin ook over het instrument van de volksraadpleging zelf. Deze 'ultieme' vorm van democratie, enkele jaren geleden in enkele gemeenten door lokale bestuurders aan het volk geschonken, blijkt zich in de praktijk telkens tegen diezelfde bestuurders te keren.

Dat is op zichzelf geen opzienbarende constatering. De ervaring met referenda in het buitenland is dat deze over het algemeen conserverend werken. Bestuurders zweren graag bij nieuw beleid, sterker nog, het is bijna hun levenswater; de kiezers die geraadpleegd worden houden zich daarentegen liever aan de zekerheid van het bestaande. Op voor de bestuurders pijnlijke wijze heeft zich dat gemanifesteerd in Amsterdam en Rotterdam toen in referenda de vorming van stadsprovincies werd afgewezen.

Dat Amsterdam in een voor de stad belangrijke aangelegenheid niet opnieuw een 'blauwtje' wil lopen, bewijst de manier waarop thans campagne wordt gevoerd voor IJburg. Het gemeentebestuur heeft haast geen middel onbeproefd gelaten om de Amsterdammers er toe te bewegen aanstaande woensdag voor de nieuwe wijk IJburg te stemmen. Daartegenover staat de eveneens geoliede machine van de tegenstanders, onder aanvoering van de Vereniging Natuurmonumenten. Door de massieve campagne van beide kanten is in elk geval één van de doelstellingen van een referendum bereikt: er wordt volop over het onderwerp gediscussieerd.

MAAR HIERMEE IS dan ook alles gezegd. Waar het antwoord louter voor of tegen kan luiden, valt de nuance in de discussie al snel weg. Dat is de afgelopen weken in de kwestie IJburg dan ook volop gebeurd. Het was het verhaal van de tegenstanders die spraken over een yuppenwijk die het begin was van een totale aantasting van uniek natuurgebied tegenover de argumentatie van de voorstanders die stelden dat IJburg kan worden beschouwd als milieubevorderende oplossing van de woningnood. Een dergelijke digitalisering van de discussie is eigen aan het referendum. Het heeft ook minder te maken met de organisaties (en het geld) die er achter de voor- of tegenstanders zitten. Wat dat betreft is het ook zinloos om de discussie zodanig te reguleren dat organisaties er minder hun stempel op kunnen zetten. Het lobbywezen is geprofessionaliseerd. Dat gold reeds voor de commerciële sector, maar inmiddels hebben ideële instellingen zich in dezelfde richting ontwikkeld.

Het kernprobleem blijft het middel van het referendum zèlf dat de 'one-issuedemocratie' bevordert. Dit in tegenstelling tot de vertegenwoordigende democratie die wordt geacht een integrale belangenafweging te maken. Het referendum is een inbreuk op dit principe. Wie voor een volksraadpleging kiest moet niet verbaasd zijn dat belanghebbenden alle middelen zullen aangrijpen om de meningsvorming te beïnvloeden. Des temeer reden om over het instrument referendum als zodanig kritisch na te denken.

VAN DE DIJK AF gezien - bij het schilderachtige IJsselmeerplaatsje Durgerdam - is IJburg ongetwijfeld een ramp. Wèg uitzicht. Uitzicht is een kostbaar goed in Nederland, zeker in de buurt van Amsterdam. Maar vanuit de stad gezien is er eigenlijk geen alternatief. De term 'woningnood' in de hoofdstad is omstreden, maar druk op de woningmarkt valt moeilijk te loochenen. Verdichting van de stad, het volbouwen van lege ruimten - zoals de tegenstanders van IJburg propageren - biedt niet werkelijk uitkomst. Het stedelijk gebied van Amsterdam heeft eerder behoefte aan méér dan aan minder groene longen.

De aanleg van IJburg past in het historische patroon van een stad die zich altijd in wisselwerking met het water heeft ontwikkeld. Het begon met de Dam die Amsterdam zijn naam gaf, en liep van de oostelijke eilanden Kattenburg en Wittenburg en de Watergraafsmeer tot een stadsdeel met de niet mis te verstane naam Zeeburg. Ecologisch bezien levert iedere verdere uitbreiding telkens opnieuw een lastige afweging op. Zeker in het geval van het IJmeer. De vervuilde Diemerzeedijk (die in het kader van het IJburgproject overigens wordt aangepakt) zou anders doen vermoeden, maar het IJmeer vormt een ecologische slagader tussen Gooi- en Vechtstreek en het Noordhollandse Waterland.

Slagaders dienen behoedzaam te worden benaderd. Maar daar spannen de planners zich nu (eindelijk) juist voor in, getuige de aandacht voor spontane rietgebieden of het creëren van condities tegen gemotoriseerde watersport. Bouwen in de randgemeenten of Almere brengt nieuwe verkeerscongestie. Waarom is er dan toch wantrouwen in de stad tegen het IJburgproject? Voor een belangrijk deel valt deze te schrijven op het conto van de Amsterdamse bestuurdersgrootspraak die ook deze onderneming begeleidt. Het mag zijn dat Natuurmonumenten de hyperbool ook niet schuwt, maar bestuurlijke 'oversell' roept zijn eigen twijfels op.

IJBURG IS GEEN panacee voor alle grootstedelijke kwalen. Het is een serieuze poging om op een beperkt gebied een nieuw verbond tussen stad en water tot stand te brengen als het minste kwaad. Dat is al moeilijk genoeg en zal nog heel wat waakzaamheid van de voorstemmers vergen. De bestuurlijke verkooptechniek geeft alleen maar voedsel aan de vrees dat met IJburg het hek van de dam is, dat nu andere delen van het kwetsbare IJsselmeer aan de beurt komen voor indamming.

Het hek moet niet van de dam. Dat is ook niet het plan van IJburg. En daar gaat het referendum niet over.