NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S c h a k e l s

Door onze politieke redactie
DEN HAAG, 5 MAART. De regering mag ook van de VVD meewerken aan uitbreiding van de NAVO. VVD-leider Bol kestein wijzigde vannacht zijn standpunt over de kwestie van 'niet doen' naar 'onder voorwaarden wel doen'. Dat is de uitkomst van een debat in de Tweede Kamer gisteren. Premier Kok hoefde niet het machtswoord te gebruiken, maar in de loop van gisteravond liep de spanning in de coalitie wel flink op. Bolkestein hield tijdens het debat langer en hardnekkiger vast aan de eigen bezwaren tegen de NAVO-uitbreiding, dan de coalitiepartners PvdA en D66 wilden.

De discussie in de Tweede Kamer ging, behalve over de uitbreiding van de NAVO, vooral over de vraag hoe onafhankelijk een regeringsfractie zich kan opstellen ten opzichte van het regeringsbeleid. De VVD gaf de regering afgelopen nacht weliswaar 'de ruimte' om te onderhandelen over de toetreding van Oosteuropese landen tot de NAVO. Maar 'steun' voor het regeringsbeleid sprak Bolkestein, ondanks herhaaldelijk aandringen van coalitiepartners, niet uit. Daarmee heeft het parlementsdebat niet de 'volstrekte duidelijkheid' gegeven die Kok er twee weken geleden nog van verlangde. Alleen PvdA en D66 en oppositiepartij CDA steunen het kabinetsbeleid onverkort. De VVD zal dat beleid ,,kritisch volgen''.

De VVD stelt drie voorwaarden waaronder zij uiteindelijk toch met uitbreiding van de alliantie akkoord zal kunnen gaan: de uitbreiding moet de stabiliteit in Midden- en Oost-Europa bevorderen, de samenwerking met Rusland mag er niet onnodig door worden geschaad, en Europa mag niet door een nieuwe scheidslijn worden verdeeld. Deze voorwaarden zijn vastgelegd in een motie die door Kok is omschreven als ,,warrig'' en waarvan minister Van Mierlo (Buitenlandse Zaken) zelfs ,,geen chocola kan maken'', omdat de VVD-fractie de regering niet opriep iets te doen, of iets na te laten, en haar motie bovendien een standpunt bevat over een nog lopend proces.

Aanleiding voor het debat was een krantenartikel van Bolkestein waarin hij een pleidooi tegen NAVO-uitbreiding afsloot met de aansporing 'niet doen'. Sleutelargument was de negatieve reactie van de Russen, waardoor NAVO-uitbreiding de stabiliteit eerder zou bedreigen dan bevorderen.

Met zijn artikel ging de VVD-leider in tegen het beleid van de regering en met name van VVD-bewindsman Voorhoeve, die zich als minister van Defensie binnen de NAVO voorbereidt op de uitbreiding. Volgens Bolkestein was dit een staatsrechtelijk toegestane vorm van dualisme. De meeste andere partijen zagen er echter een aantasting in van de positie van Voorhoeve en zelfs van de coalitie.

,,Dit heeft niets met dualisme te maken, maar alles met politiek en met omgangsvormen met de politieke vrienden in het kabinet'', zei Van Mierlo na afloop van debat over de NAVO.

Het debat begon gistermiddag met een pleidooi van de PvdA-afgevaardigde Van Traa ,,de landen in Oost-Europa dezelfde plaats in Europa te geven als wij zelf hebben''. De alliantie heeft volgens hem een 'oorlogsvoorkomende werking' op zowel lidstaten als aangrenzende landen. Ook beschreef Van Traa de uitbreiding als een ,,vernieuwde investering in de transatlantische samenwerking'' met de Verenigde Staten. Afzien van de voorgenomen uitbreiding zou volgens de PvdA tot grote frustraties in Midden- en Oost-Europa leiden.

De uitbreiding doorzetten zou volgens Bolkestein echter frustraties in Rusland opwekken. Voor de stabiliteit in Europa is een goede relatie met Moskou essentieel. Door tegelijk de NAVO naar het oosten te willen uitbreiden wil de regering twee onverzoenlijke dingen met elkaar verzoenen, aldus Bolkestein. ,,Uitbreiding zal risico's oproepen die zij juist wil bezweren.'' Hij betwijfelde of de NAVO sinds het vallen van de Berlijnse muur van karakter is veranderd. ,,Men kan een tijgerkat niet ineens veranderen in een spinnend poesje.''

Na een interruptie van CDA-woordvoerder De Hoop Scheffer gaf Bolkestein echter toe dat zijn argumenten ,,aan tijd, plaats en omstandigheden zijn gebonden'' en dus kunnen veranderen. ,,Het is toch niet merkwaardig dat een fractie aan de hand van gewijzigde omstandigheden zijn standpunten bijstelt?'', vroeg Bolkestein. ,,Ik heb geschreven 'niet doen', en niet 'nooit niet doen'.

De Hoop Scheffer wilde vervolgens weten wat dan de ,,houdbaarheidsdatum'' van Bolkesteins NAVO-opvattingen is. Misschien minder dan een maand? Als de presidenten Clinton en Jeltsin het eind maart tijdens hun ontmoeting in Helsinki ,,op een akkoordje gooien, wie ben ik dan om daar nog tegen in te gaan?'', erkende de VVD-leider. Zijn conclusie luidde dat de regering aan de NAVO-uitbreiding ,,onder de huidige omstandigheden'' geen steun moet verlenen.

Toen de VVD dit in een motie vastlegde leidde dat echter tot discussie over zowel inhoud als betekenis van de tekst. In de motie stonden namelijk niet alleen de drie voorwaarden genoemd, maar werd ook als oordeel uitgesproken dat de NAVO de vervulling van de drie voorwaarden (bevordering stabiliteit, geen schade aan relatie met Rusland, geen nieuwe scheidslijn) ,,nog niet plausibel heeft gemaakt''. Volgens Bolkestein wilde de VVD-fractie daarmee aan de regering slechts haar mening kenbaar maken, geen mandaat geven. ,,Want de regering regeert, het parlement controleert achteraf''.