NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door KASPER JANSEN
ROTTERDAM, 17 FEBR. De consument van klassieke platen verkeert in een positie van overdadige luxe: vrijwel alle muziek die hij zou willen horen, is op cd te verkrijgen en hij kan vaak nog kiezen uit een ruim aanbod van verschillende uitvoeringen. Voor de producenten van al die klassieke platen waren de afgelopen vijftien jaren sinds de introductie van de cd ook een vrijwel ononderbroken periode van ongekende luxe: het plotseling sterk uitgebreide aanbod werd nog verkocht ook, met winst, soms zelfs erg veel winst.

Aan die explosies van aanbod en winst is een eind gekomen en het lijkt erop dat de cd-boom van de afgelopen jaren voorgoed voorbij is. In 1993 werden in ons land 2213 klassieke cd's uitgebracht, in 1995 was dat gestegen tot 3273 en vorig jaar zakte dat aantal tot 2925. De omzet in het klassieke repertoire daalde van 165,7 miljoen in 1991 tot 126,3 miljoen in 1995. Over 1996 heeft de branche-organisatie NVPI nog geen volledige cijfers, maar de omzet daalde de eerste helft van het jaar met 1 procent. Het aandeel van klassiek zakte van 13 naar 10 procent.

De winsten op het klassieke repertoire zakken navenant en ook het nieuwe aanbod gaat krimpen tot een realistischer niveau. Aan de inhaalvraag van mensen die op hun nieuwe cd-speler ook cd's wilden afspelen, is ruimschoots voldaan en tal van cd-torentjes zijn vol. Niettemin blijft in ons land, ondanks de teruggang, de verkoop van het klassieke repertoire zeer hoog. De omzet van 1995 is nog altijd het dubbele of zelfs het driedubbele van wat werd gehaald in de jaren '80, toen ook al 'cd-boomtijd'.

De liefhebbers draaien veel muziek maar het legendarische 'grijsdraaien' is verleden tijd: de cd is duurzaam, de tijd van ruis, krassen en tikken is voorgoed voorbij. De problemen van de cd-branche verschillen dan ook weinig van die in de auto-industrie: de produktie is niet op te voeren tot in het oneindige, de afzet van het degelijker geworden produkt kent grenzen en omdat er vele aanbieders zijn van soortgelijke produkten staan de winstmarges onder druk. Bijna alle platenmaatschappijen reorganiseren nu: het aanbod en de kosten moeten omlaag.

Voor een cd-producent als Polygram, voor 65 procent eigendom van Philips, blijven snelle superwinsten echter noodzaak, alleen al om verliezen elders binnen het concern te compenseren. Die winsten kwamen in het tijdperk-Timmer, die zijn Philips-carrière bij de platenafdeling begon, van steeds meer releases, vooral ook van het populaire klassieke repertoire. Maar daarvan zijn er nu veel te veel, dus wordt er in het tijdperk-Boonstra hard gesaneerd.

Vaste contracten met sommige wereldberoemde dirigenten en orkesten worden nu door platenmaatschappijen opengebroken of niet vernieuwd. Zo mag Bernard Haitink, na zijn succesvolle Mahlercyclus met het Concertgebouworkest, zijn tweede complete Mahlerinterpretatie met de Berliner Philharmoniker op het Philips-label niet voltooien. Polygram hoopt op het doorbreken van Marco Borsato als wereldster. Al verkocht Haitink vele miljoenen platen, Borsato's score van 428.000 platen in één maand in eigen land haalde hij nooit.

De klassieke platenmarkt is overvoerd met het klassieke ijzeren repertoire. De creativiteit om niettemin klassieke platen te blijven verkopen kent echter geen grenzen. De nieuwe opname van de Negende symfonie van Bruckner door het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Riccardo Chailly ligt nu in de winkel met het stickertje 'Limited edition, Netherlands only'. Dat verschaft de cd de schijn van exclusiviteit. Alsof Decca, onderdeel van Polygram, niet dolgraag 428.000 exemplaren in één maand zou verkopen van deze cd, die internationaal eind dit jaar wordt uitgebracht.

We leven dankzij de platenindustrie in een tijd van een historisch record in de toegankelijkheid van muziek. Nooit eerder was er zoveel aanbod en zó gevarieerd: eigentijds, klassieke en oude muziek, en wereldmuziek uit Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Zo'n vijfender tig jaar geleden was er vrijwel uitsluitend het ijzeren repertoire, de nog sterk beperkte weerspiegeling van wat toen klonk in de grote concertzalen. Dat repertoire begon rond 1680 bij de geliefdste stukken van Purcell, Telemann, Hndel en Bach en eindigde rond 1950 met componisten als Strawinsky en Bartók. Wat in de platenwinkels lag was veelal de - naar de normen van toen - mooiste muziek en dan nog alleen gespeeld door de beste, beroemdste kunstenaars.

Al begon in 1947 het label Archiv, het oudere repertoire was toch nauwelijks verkrijgbaar. De eigentijdse atonale, dodekafonische en seriële muziek was in de concertzalen heftig omstreden en commercieel zeer onaantrekkelijk.

Inmiddels is het plaatrepertoire uitgebreid van 270 jaar naar 1000 jaar muziek. Cd's met de muziek van Hildegard von Bingen (de componiste leefde in de elfde eeuw) worden met honderdduizenden verkocht. Gregoriaans, Thomas Tallis en Monteverdi zijn even populair. Van de bekende componisten is vrijwel alles te krijgen, jubileumjaren zorgen voor een enorme produktie, zoals pas het geval was met Purcell. Mozart is door Philips bij zijn 200ste sterfdag compleet uitgebracht - een 1,8 meter brede daad van verbeelding die ook als megalomanie werd betiteld. De Weense klassieke muziek, maar ook de Tsjechische, Franse, Engelse, Spaanse, Scandinavische en Russische muziek staat goeddeels op de plaat, net als tal van tot voor kort onbekende componisten.

De inhaalactie van Decca, dat de door de nazi's verboden muziek nu presenteert in de uitvoerige serie 'Entartete Musik', is een artistieke en zelfs humanitaire daad van historisch belang. En veel muziek van hedendaagse componisten wordt met subsidie of sponsorgelden vastgelegd. Een deel van de moderne muziek blijkt commercieel: Adams, Glass, Schnittke en Prt. Soms zijn die moderne stukken zelfs échte hits, zoals de Derde symfonie van Gorecki.

Van de 50.000 opera's die sinds 1600 zijn gecomponeerd, is lang niet alles beschikbaar, maar het aanbod is representatief voor het beste en interessantste op dit gebied. Een artistiek probleem bij operaprodukties is wel dat ideale casts moeilijk zijn samen te stellen omdat de zangers vaak exclusieve contracten met een label hebben. Maatschappijen investeren zoveel in de bekendheid van sterren dat die het liefst het hele repertoire moeten zingen, of ze daar nu goed in zijn of niet. Zo neemt Cheryl Studer bijna alles op en wordt de stijlbewuste Nelly Miricioiu door de grote labels genegeerd.

Ook het beste van honderd jaar fonografische industrie is op cd heruitgebracht. De complete opnamen vanaf 1903 van Caruso (12 cd's), tal van opnamen van beroemde dirigenten (Bruno Walter op 30 cd's bij Sony), van Callas is na haar dood meer verkocht dan tijdens haar leven. Maar ook van een zoveel minder beroemde dirigent Karl Richter kwam een box met 19 cd's uit.

Er is veel te krijgen, veel te veel, maar dat probleem lost zich nu op. Wie, al of niet van Brendel Beethovens complete pianosonates op cd heeft, koopt niet de box met 10 cd's met zijn derde versie daarvan, nauwelijks afwijkend van de vorige?

Van het toppunt van begerenswaardigheid is de cd nu geworden tot iets doodnormaals. Platenmaatschappijen hebben niet langer het monopolie op de plaatproduktie. Orkesten, radiozenders en ensembles brengen enorm veel zelf uit. Musici kunnen een cd produceren met een oplage van 500: kostprijs 20 gulden per stuk. Verkoop zonder distributiekosten bij concerten is dan al snel winstgevend.

De cd-produktie is gedemocratiseerd. Opera in Ahoy', die volgend jaar in Rotterdam Aida brengt, maakt tevoren tijdens twee uitvoeringen in het Amsterdamse Concertgebouw een live-cd. Op een enkeling na zullen de duizenden kopers daarvan nooit meer een andere Aida kopen. De consument wil muziek, de producenten willen vooral handel, steeds meer handel en nog veel liever winst, altijd maar meer winst. Maar ook daarop hebben de platenproducenten inmiddels het monopolie verloren.