NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HET BEST VERKOCHTE BOEK van de afgelopen maanden in Nederland is een bijbelse vertelling. De verkoop van kerststalletjes beleeft dezer dagen een opleving en op steeds meer plaatsen worden levende kerstspelen uitgevoerd met Jozef, Maria, Jezus en de herders. De kerken trekken weer mensen. Een bisschop heeft zich tot het sociale geweten van Nederland opgeworpen en geniet een grotere populariteit dan menig politicus.

Zijn God en het christendom bezig Nederland opnieuw te veroveren? Is met het zicht op de komende eeuwwisseling sprake van een herkerstening van de Lage Landen? Misschien is het de nostalgie van de naoorlogse generatie die is losgeraakt van de ouderlijke religie en die nu het sentiment van het geloof nog eens wil oproepen. Misschien gaat het om de behoefte aan een vaste moraal in een op drift geraakte samenleving of om zingeving als vorm van vrijetijdsbesteding. Zoveel is zeker, in de verregaand geseculariseerde Nederlandse maatschappij maken de meest uiteenlopende geloofsbelevingen een opmerkelijke opbloei door.

Het gaat niet om een puur-Nederlands verschijnsel en evenmin om een louter godsdienstige beweging. Ook elders in de 'Westerse wereld', de samenlevingen die gebaseerd zijn op het joods-christelijke erfgoed, is sprake van een bezinning op de uitgangspunten van hun beschaving. Deze beweging wint aan kracht naarmate duidelijker wordt dat na de val van de Muur geen sprake is van een vanzelfsprekende aanvaarding van de beginselen van de Westerse, liberale marktdemocratie in de wereld.

IN DE VERENIGDE Staten verscheen dit jaar een geruchtmakend boek van Samuel Huntington, 'The clash of civilizations'. Met het einde van de Koude Oorlog zullen de conflicten in de wereld zich niet langer langs de ideologische lijnen van communisme en kapitalisme afspelen. De een entwintigste eeuw zal volgens Huntington worden gekenmerkt door botsingen tussen beschavingen. Hij onderscheidt zeven acht regionale beschavingsgebieden in de wereld: de confucianistische, de islamitische, de Japanse, de hindoeïstische, de Latijns-Amerikaanse, de christelijk-orthodoxe, de westers-christelijke en - met een slag om de arm - de Afrikaanse beschavingen. Het christelijke Westen moet zich, nog steeds volgens de Amerikaanse politicoloog, niet overgeven aan cultuurrelativisme maar zich wapenen om de komende slag om de culturele overleving niet te verliezen.

Tegen deze geo-culturele redenering vallen talrijke bedenkingen in te brengen. Al was het alleen maar dat de Verenigde Staten - en dichter bij huis: Nederland - een multiculturele samenleving zijn waarin bevolkingsgroepen van de meest uiteenlopende culturen en religies samenleven. Van belang is dat in deze visie Marx als het ware op zijn kop wordt gezet: de culturele bovenbouw bepaalt de economische onderbouw. Het is de herwaardering van cultuur als bindende factor en als fundament van maatschappelijke processen. En in dit perspectief is ook de hernieuwde belangstelling voor de wortels van het christendom interessant.

'HET VERHAAL GAAT dat God in den beginne hemel en aarde schiep', zo begint de Nederlandse dominee zijn bijbelse bestseller. Het is een vrijzinnige interpretatie van het Oude Testament, niet als een geopenbaarde waarheid maar als een tijdloos verhaal. Gezien de oplagecijfers bestaat daarvoor kennelijk een onstilbare belangstelling. Het geschonden vertrouwen in de maakbaarheid van een betere wereld - zie de dagelijkse televisiebeelden van de gruwelen die mensen elkaar dichtbij en ver weg aandoen - en de grenzenloze platheid van de consumptiemaatschappij hebben een actuele zoektocht naar een diepere betekenis van het bestaan aangewakkerd. Het transcendentale denken, zo het al ooit is weg geweest, leeft.

Deze hernieuwde belangstelling voor het bovenaardse heeft plaats op een moment van ongekende aardse welvaart en expansie van wetenschappelijke kennis. Wat goed beschouwd de triomf van de Verlichting aan het einde van de twintigste eeuw kan worden genoemd, correspondeert met de populariteit van geloof en religieus besef. Na het geloof in Jezus als rebelse hippie of als revolutionaire Che Guevara is dit de tijd van het goddelijke mysterie. Mystieke belevingen en bezetenheidsgodsdiensten bloeien. Tegenover de onzekerheid van de economische mondialisering, de atomisering van de sociale verbanden en de duizelingwekkende technologische veranderingen, biedt het geloof voor veel mensen een geestelijk anker. Veelal niet geïnstitutionaliseerd in een kerkelijke organisatie, maar als een diepgevoelde individuele emotie.

GODSDIENST BEWEEGT zich weliswaar in de richting van mystieke beleving, de religieuze stromingen hebben de aansluiting bij de hedendaagse techniek en commerciële marketing niet gemist. De popster Madonna speelt Evita en is net als de sociaalbewogen Eva Perón een wereldse heilige. In Nederland spreekt bisschop Muskens het agnostisch-paarse kabinet aan op zijn sociale verantwoordelijkheid voor de armen. Op de televisie zendt de Evangelische Omroep wekelijks een bekeringsprogramma uit dat gepresenteerd wordt in de vorm van een Windows-computerscherm en op Internet maakt dezelfde EO de Statenbijbel toegankelijk. Het Vaticaan heeft zijn eigen 'homepage' en Jezus is 'on line' elektronisch te raadplegen.

Internet is volgens een Amerikaans tijdschrift de nieuwste metafoor voor God. De 'elektronische wolk' bevat honderdduizenden boodschappen die verband houden met God en godsdienst. Kerstmis inspireert Internet-gebruikers tot discussies over eenzaamheid, solidariteit en 'jingle bells', maar Internet biedt ook de commerciële mogelijkheid om kerstversiering te bestellen, zich bij een kerkgenootschap aan te melden of om elektronische kerstwensen uit te wisselen.

TEGEN HET EINDE van dit millennium is sprake van een zoektocht naar zingeving in een verwarrende wereld. De onzichtbare hand van de markt voldoet niet in alle gevallen en mensen zoeken houvast bij andere onzichtbare krachten.

Zolang het geloof een vraagteken is en geen dogma, kan in een multiculturele, gefragmenteerde samenleving de belangstelling voor de religieuze componenten van de cultuur verrijkend zijn. Niet als godsdienstige heilsleer of als alternatief voor politiek handelen, maar als een inspiratiebron voor de verbeelding.

Want verhalen over de oorsprong van het bestaan, vragen over de betekenis van het leven en de behoefte aan troost zijn zo oud als de beschavingen op aarde. Ook al blijven die beschavingen altijd een kwestie van mensenwerk.