NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De twee voorpremières van Paris Was a Woman die de VPRO in samenwerking met Cinemien afgelopen weekend in Nijmegen en Amsterdam organiseerde, waren in een mum van tijd uitverkocht. Dat lag voor de hand, want de film behandelt een tot de verbeelding sprekende, nieuwsgierig makende episode.

De documentaire van het Amerikaanse duo Greta Schiller en Andrea Weiss over het culturele lesbische leven op de Parijse 'rive gauche' in het eerste kwart van deze eeuw roept een sterk verlangen op. Verlangen naar een romantische, hoopvolle tijd, waarin vrouwen er op bewonderenswaardige wijze in slaagden om, los van mannen, een autonoom intellectueel en seksueel leven te te leiden.

Paris Was a Woman schetst, in heel grote lijnen, de levens en carrières van een aantal modernistische 'amazones', die nog altijd als feministische role models functioneren. De titel van de documentaire is een knipoog naar het clichébeeld dat er van het Parijs van de jaren twintig bestaat: een lustoord voor zuipende en in het rond neukende manlijke schrijvers als Ernest Hemingway en James Joyce.

Regisseuse Greta Schiller en schrijfster Andrea Weiss tonen de vrouwelijke kant van dit culturele paradijs, waar maar weinig taboes bestonden. Aan de hand van niet eerder getoond film- en fotomateriaal wekken ze de avantgardistische, van oorsprong Amerikaanse, schrijfster Gertrude Stein en haar vriendin Alice B. Toklas tot leven, alsmede hun uitgebreide schare van vriendinnen. Stein (beroemd wegens de regel 'A rose is a rose is a rose is a rose' en door haar memoires De autobiografie van Alice B. Toklas) was behalve schrijfster ook kunstverzamelaarster. Ze kocht als een van de eersten werk van Picasso en Matisse, geziene gasten op haar wekelijkse salon aan de Rue Fleurus.

Behalve naar Stein en Toklas gaat in de film de meeste aandacht uit naar de vriendinnen Adrienne Monnier en Sylvia Beach, beiden uitgeefster en boekhandelaar. In de Rue d'Odeon hadden zij, pal tegenover elkaar, ieder hun eigen boekwinkel, respectievelijk La Maison des Amis des Livres en Shakespeare and Company. Paris Was a Woman is alleen al de moeite waard wegens de historische filmopnames die ooit gemaakt zijn in deze boekwinkels - centra van literair leven - waarop de eigenaressen te zien en te horen zijn. Beide dames zijn literatuur-historische fenomenen geworden, al was het maar omdat ze het lef hadden om James Joyce's Ulysses uit te geven.

Uitgebreid komt tevens de betoverend mooie romanschrijfster en journaliste Djuna Barnes in beeld. Ook zij had het preutse Amerika ingeruild voor Parijs, waar ze een gekwelde liefdesrelatie onderhield met de promiscue beeldhouwster Thelma Wood, aan wie zij haar veelgeroemde roman Nightwood (1934) wijdde. Barnes is een van de weinige geportretteerde vrouwen die de Parijse vrijheid niet aan konden. Ze zou aan drank en drugs ten onder zijn gegaan als Peggy Guggenheim haar in 1939 niet naar New York had teruggehaald. In 1928 had Barnes in eigen beheer haar schandaalverwekkende Ladies Almanac gepubliceerd, een satire gebaseerd op de wekelijkse salon van Natalie Barney, waarin alle vrouwelijke beroemdheden van de linkeroever te herkennen waren. Natalie Clifford Barney was een puissant rijke, uitbundig lesbische Amerikaanse schrijfster, wier nog in leven zijnde huishoudster Berthe Cleyrergue voor de camera smakelijke verhalen vertelt.

Dankzij een historisch interview komt ook de nu nauwelijks meer bekende, maar interessante journaliste Janet Flanner sprekend in beeld. Zij ruilde in 1923 'het puritanisme, het materialisme en de hypocrisie van Amerika' in voor Parijs. Nadat ze haar intrek had genomen in een van de goedkope hotels op de linkeroever, kondigde ze aan dat ze de rest van haar leven bij haar buren, café Les Deux Magots, zou doorbrengen. Desondanks maakte ze een grootse carrière als columniste van The New Yorker, waarin ze onder de naam Genet veertig jaar lang verslag deed van het culturele en politieke leven in Parijs.

Als historisch document is Paris Was a Woman interessant, maar wat ontbreekt is een duidelijke verhaallijn of een verbindend thema. Stukjes documentaire, foto's en actuele interviews zijn op nogal willekeurige wijze achter elkaar geplakt. Het valt op dat alle geportretteerde vrouwen man- en kinderloos waren. Van de meesten is bekend of wordt zijdelings duidelijk dat ze een lesbisch bestaan hebben geleid, zonder dat hun extravagante levensstijl echter expliciet aan de orde komt. Hoe was het in die tijd om openlijk lesbisch te zijn? En was lesbisch zijn een voorwaarde om je als vrouw te manifesteren? Die vragen blijven ook na anderhalf uur onbeantwoord.