NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In: Amsterdam, Nederlands Filmmuseum (5 t/m 11 dec); Den Haag, Het Paard (26 dec); Rotterdam, Lantaren/Venster (2 t/m 8 jan).

1991: een ruimte-odyssee

Door PIETER STEINZ
,,Jammer dat je er deze zomer niet bent'', zegt het jongetje tegen zijn vader, die op het punt staat voor vijf maanden de ruimte in te gaan. Uiteindelijk zou de reis voor de Sovjet-kosmonaut Sergej Krikaljov meer dan twee keer zo lang duren: politieke machinaties verhinderden dat hij op de geplande tijd werd afgelost. ,,Alsof je tegen een lange-afstandsloper na de finish op vijf kilometer zegt dat hij nog vijf kilometer moet doorgaan'', zei Krikaljov tegen NRC Handelsblad in januari van dit jaar, toen de documentaire over zijn ruimte-odyssee op het Filmfestival Rotterdam in première ging.

De plotselinge verlenging van zijn verblijf op het Mir-station was niet de enige verrassing die Krikaljov te wachten stond. In mei 1991 vertrok hij in een raket vanuit de Sovjet-Unie; een klein jaar later keerde hij terug in Rusland: president Gorbatsjov had na de mislukte conservatieve putsch het veld geruimd voor Jeltsin, de USSR bestond niet meer, en Krikaljovs geboorteplaats Leningrad was herdoopt in Sint Petersburg.

In Out of the Present vertelt de Roemeens-Duitse regisseur Andrei Ujica (maker van een compilatiedocumentaire over de val van Ceausescu) Krikaljovs surrealistische avontuur met behulp van found footage: amateurvideo's van vertrek en terugkomst, kosmonautenfilmpjes van het leven op het ruimtestation, journaalbeelden van de Russische televisie. Daartussendoor vlocht Ujica de ruimteopnamen die hij liet maken met behulp van een - door de cameraman van Tarkovski's Solaris! - op afstand bediende 35mm-camera.

Het resultaat is een originele film van af en toe abstracte schoonheid die misschien te weinig aandacht besteedt aan de politieke achtergronden of implicaties van Krikaljovs zwerftocht om de aarde, maar die zich van andere ruimtedocumentaires onderscheidt doordat hij zo geestig is. Out of the Present biedt niet alleen de documentaire variant van de zwaartekrachtgrappen die we kennen uit de Hollywoodfilm Apollo 13 (verticale ketchup, een speelgoedvliegtuigje dat rondzweeft in een toestand van gewichtloosheid), maar ook ironisch commentaar van de regisseur en de hoofdrolspelers. Zo klinkt bij de beelden van het ruimtestation aan het begin van de film een vlotte disco-beat, en niet het 'Also Sprach Zarathustra' dat sinds 2001, A Space Odyssee cliché is geworden. En wanneer de Mir-kosmonauten in het najaar van 1991 te horen hebben gekregen dat Estland, Letland en Litouwen nu onafhankelijk zijn, kijken ze uit het raam naar de blauwige aardbol en constateren ze: 'De Baltische staten hebben een andere kleur.'