NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Op het snijvlak van figuratie en abstractie

Op het Holland Animation Filmfestival in Utrecht zijn meer dan 650 animatiefilms te zien. De nadruk in het uitdijende progamma ligt steeds minder op in opdracht van bedrijven gemaakte films.

Door HANS BEEREKAMP

De zesde editie van het Holland Animation Filmfestival, dat in 1985 werd opgericht door de nog steeds als directeur werkzame Gerben Schermer, is langzamerhand uit zijn jasje gegroeid. Net als de andere, wel met jaarlijkse regelmaat plaats vindende gespecialiseerde Nederlandse festivals op de gebieden waar onze filmcultuur in excelleert (naast de documentaire en de jeugdfilm is ook de animatiefilm een speerpunt van het filmbeleid van de Nederlandse overheid, omdat we daar internationaal zo'n hoog aanzien in genieten), is het Holland Animation Filmfestival uitgegroeid van een bescheiden ontmoetingsplek voor specialisten en liefhebbers tot een voor een breder publiek interessante manifestatie. Aan de drie zalen van theater 't Hoogt in Utrecht werden dit jaar twee bioscoopzalen toegevoegd. Ook ligt de nadruk in het uitdijende programma relatief minder op de toegepaste animatie (reclame, clips, opdrachtfilms), al blijft dat wel het thema van de competitie, naast een aparte competitie voor Nederlandse en Belgische studentenfilms.

Slechts zeven van de ongeveer 650 geselecteerde films duren langer dan een uur, omdat de meeste animators nu eenmaal de middelen ontbreken om hun beeld voor beeld opgenomen films meer lengte te geven. Aan de animatie-industrie, geconcentreerd in enkele grote studio's, wordt wel degelijk aandacht besteed, door de voorpremière van de nieuwe lange Disneyproduktie The Hunchback of the Notre Dame (Camera, za 17u) en de historische programma's gewijd aan geanimeerde educatiefilms van de jaren veertig uit de Disney-studio (Camera, vr 13u en zo 11u) en de voormalige staatsstudio in de Sovjet-Unie Soyuzmultfilm. Een fascinerende lange documentaire, over Friz Freleng (1906-1995) en door hem geproduceerd, portretteert een van de grote tekenfilmers van Warner Bros. Freleng was de geestelijk vader van Porky Pig, Tweety Pie en Speedy Gonzalez, maar maakte ook vele films met Daffy Duck en Bugs Bunny. Zijn werk was minder spectaculair dan dat van beroemdere collega's als Tex Avery en Chuck Jones, maar ambachtelijk van hetzelfde niveau. Uit de door Greg Ford en David Turecamo geregisseerde documentaire Freleng Frame by Frame ('t Hoogt 3, do 15u en zo 20u) spreekt vooral Frelengs ongeëvenaarde talent om muzikaal te monteren.

Een bijzonder evenement is de Nederlandse première van Institute Benjamenta van de in Londen werkende Amerikaanse Quay Brothers (Camera, vr en za 20u). In hun eerste lange film, die aanzienlijk meer 'live action' dan animatie bevat, vervolgen de tweelingbroers hun obsessie voor geheimzinnige Midden-Europese rituelen, ontbinding en impliciete erotiek. Leidraad is dit keer de roman Jakob von Gunten (1909) van de Zwitser Robert Walser, die een groot deel van zijn leven in psychiatrische inrichtingen doorbracht. Het Benjamenta-instituut is een mysterieus gebouw waar identiek geklede mannen worden opgeleid tot dienstknecht, maar ze krijgen steeds dezelfde les van een Fräulein, die doet denken aan Sneeuwwitje tussen de dwergen. Institute Benjamenta, gefotografeerd in zwart-wit, bevat enkele van de meest geraffineerde lichteffecten die ooit in een speelfilm te zien waren.

Verstopt in een van de twee programma's gewijd aan nieuwe korte animatiefilms uit Nederland en België ('t Hoogt 3, do 22u en zo 15u), beleeft Fuga van Hans Nassenstein zijn wereldpremière. Acht jaar werkte Nassenstein (in 1983 winnaar van een Gouden Kalf voor Nog eens) aan deze film van elf minuten, een bewonderenswaardig geserreerde, bijna fluisterende animatiefilm, die de animatie van driedimensionale figuren combineert met tekeningen. Een man kijkt uit het raam en ziet daar, tegen het decor van de zee, herinneringen uit zijn leven voorbijtrekken. Een jongetje met een klein scheepje ontmoet een mechanisch bewegende soldaat, er is een idyllische gezinsscène en het trottoir is soms zo breed als je je dat in jeugdherinneringen voor de geest haalt. Subtiel gepunctueerd door muziek van Dmitri Sjostakovitsj roept Nassenstein associatieve droombeelden op, sober en leeg, teruggebracht tot een aanzienlijke mate van abstractie. De kunst van de animatiefilm bereikt haar grootste hoogte, wanneer de maker zich rekenschap geeft van de mogelijkheid om het concrete realisme te laten varen. Dat kan in volledig abstracte experimenten, zoals die van de Nieuw-Zeelander Len Lye (1901-1980), aan wie het Holland Animation Filmfestival een retrospectief wijdt ('t Hoogt 2, vr 17u en zo 18.30u), maar nog beter wanneer de filmers zich concentreren op het snijvlak van figuratieve en abstracte kunst, zoals de Quay Brothers en Hans Nassenstein.

Holland Animation Filmfestival 1996. In: Utrecht, Camera/Studio en 't Hoogt. Inl. en res. tel. 030-2328388.