NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

DOOR FRITS ABRAHAMS
Een avondje Groningen werd het gisteren. Twee uitzendingen die niets met elkaar te maken hadden, behalve het feit dat de hoofdpersonen uit de provincie Groningen afkomstig waren en om de een of andere reden een onuitwisbare indruk achterlieten.

Nooit eerder had ik van de Groningse volkszanger Ede Staal gehoord. Zijn lokale faam drong niet door tot de rest van het land. Hij schijnt ooit wel eens in aanraking te zijn gekomen met 'Hilversum', maar hij moet geschrokken rechtsomkeert hebben gemaakt - wat alleen maar voor de man pleit. Henk van Middelaar maakte voor de RVU een korte film over deze in 1986 overleden zanger. Hij schreef erover in deze krant met citaten zó treffend dat ik onwillekeurig meteen dacht: wie dat schrijft, kan alleen maar mooie muziek maken. Op die manier kwam ik ruim twintig jaar geleden ook in aanraking met het werk van Tom Waits: enkele citaten in een recensie in Rolling Stone over zijn debuutelpee Closing Time. De muziek kon daarna niet meer teleurstellen, en deed dat ook niet.

Staal zingt ergens: ,,Sums vuil ik mie gelukkig/Din hang 'k aan mien bestoan/Din zing ik mit de vogels met/Din proat ik tegen de moan/Din binnen we mit zien baaiden/'k zet alle klokken stil/En ik verneuk miezelf din weer/Want 'k wait dat dat nait wil/'t geluk liekt sums zo hail dicht bie/Din main ik dat 't er is/En in mien aigenwiezighaid/griep ik altied mis, mis, mis.''

Zulke woorden vrágen om een prachtige melodie, en daar bleek Staal inderdaad óók goed in, als ik mag afgaan op de liedfragmenten die de documentaire liet horen. Een vriend van Staal vergeleek hem met Brel en Aznavour, maar ik moest minstens zo sterk denken aan het melancholieke werk van Engelse en Amerikaanse singer-songwriters als Nick Drake, David Blue, Townes van Zandt en de (vroege) Waits.

Staal bleek een intrigerende man te zijn geweest: eigenzinnig en veeleisend, vooral als het om zijn muziek ging. Een traumatische jeugd: zijn moeder stierf jong, zijn vader zat na de oorlog twaalf jaar gevangen. Graag had ik meer over hem gehoord, maar de filmer vermeide zich iets te veel in overigens fraaie aquarellen van het Groningse landschap, waar deze weemoedige muziek zo goed bij past. Zijn weduwe kwam te weinig aan het woord, zijn leraarschap bleef onbesproken.

Maar niet te veel geklaagd: zonder Van Middelaar zouden wij ('de rest van het land') nooit van Staal hebben gehoord. Na zo'n documentaire knaagt de spijt dat deze man bij zijn leven zo weinig landelijke erkenning heeft gekregen. Het had zijn leven misschien wat makkelijker gemaakt, en het had hem kunnen inspireren om meer werk achter te laten.

De KRO zond een documentaire van Piet Hein van der Hoek uit over de Groningse ziekenverzorgster Martha U., die werd veroordeeld voor de moord op vier demente bejaarden. In juni hadden we het eerste deel van de film kunnen zien, nu was ook de behandeling door het gerechtshof in Leeuwarden eraan toegevoegd. Het was in zekere zin een unieke documentaire, omdat justitie (en, niet te vergeten, de verdachte) nooit eerder heeft toegestaan dat zó uitgebreid gefilmd werd in de rechtszaal.

We konden de cruciale gedeelten van het proces meebeleven. De verblufte vragen van de president: ,,U doet het helemaal zelf, zonder enig overleg met anderen, kunt u mij dat verklaren?'' Het bedeesde zwijgen daarop van Martha, haar machteloze laatste woord: ,,Ik heb het uit pure mensheid gedaan.'' De officier van justitie vertelde dat hij verbaasd was geweest over de totale onaangedaanheid van Martha tijdens het proces, maar het vreemde was dat de close-ups een andere taal spraken. De emoties waren er wel, maar onderhuids - haar gezicht stond er strak van en haar stem was op de rand van beven. Je zag het ook in het contact met de advocaat, kort voordat ze afgevoerd werd.

Kortom, het aangrijpende van zo'n proces werd door de filmer goed overgebracht. Als reconstructie van de zaak-Martha U. schoot de documentaire echter te kort. We kwamen te weinig te weten over het leven en de omgeving (haar familie, haar collega's) van Martha. Het raadsel werd alleen maar groter.