NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

The Birth of a Nation

Door HANS BEEREKAMP
Tot aan het begin van de Eerste Wereldoorlog speelde film geen enkele rol in het publieke debat. Zeker in de Verenigde Staten waren vertoningen van de stijve eenakters beperkt tot een vorm van kermisvermaak voor de laagste klasse. In Europa (vooral Frankrijk, Denemarken en iets later Italië) werd geëxperimenteerd met trucage, illusionisme, theaterverfilmingen, documentatie van actualiteiten en vroege epische filmvormen, maar in Amerika stelde dit allemaal niet zo veel voor.

Met een schok veranderde regisseur-producent David Wark Griffith (1875-1948) de marginale positie van de cinema door het vervaardigen van een enkele film. The Birth of a Nation (1915) was geen eenakter, zoals hij er tussen 1908 en 1913 vierhonderdenvijftig gemaakt had, geen vierakter zoals zijn eigen onvertoonbaar geachte Judith of Bethulia (1913), maar een twaalfakter: in de in 1993 door Kevin Brownlow schitterend gerestaureerde langste versie duurt de film drie uur en tien minuten. In The Birth of a Nation wordt bovendien een doorlopend verhaal verteld over personages tegen de achtergrond van de recente historie (de Amerikaanse Burgeroorlog en de erop volgende Reconstructieperiode) met gebruikmaking van nog nooit eerder op deze schaal toegepaste technieken als de parallelmontage, de flashback, de 'fade-out', geraffineerde camerabewegingen, close-ups en wisselingen van achtergrondkleur ('tint'). Het publiek kwam in groten getale, applaudisseerde of gaf uiting aan zijn ergernis, maar toonde zich in ieder geval betrokken. Voor het eerst zorgde een film voor een maatschappelijke controverse.

The Birth of a Nation is namelijk ook het eerste voorbeeld van het verbreiden van een infame ideologie door de bewonderenswaardige toepassing van de mogelijkheden van beeldmanipulatie. Inhoudelijk staat Griffiths racistische interpretatie van een door rancuneuze zwarten en hun Noordelijke handlangers geplunderd Zuiden, op één lijn met notoire opvolgers als Triumph des Willens en Jud Süss. Dat Griffiths familie geruïneerd was door de Burgeroorlog en zijn nasleep en dat de aan de film ten grondslag liggende roman The Clansman van dominee Thomas Dixon nog veel vileiner was, zijn nauwelijks verzachtende omstandigheden.

The Birth of a Nation was ook een van de eerste grote films die in Hollywood tot stand kwamen. Het aanvankelijke succes van Griffith legde niet alleen de grondslag voor een hele industrie en haar internationale hegemonie, maar ook voor een lange traditie van ideologische simplificaties, dramatische verdichting en geschiedvervalsing. De invloed van D.W. Griffith op de filmhistorie is groter dan die van enige andere regisseur, zelfs die van zijn ideologische tegenhanger Eisenstein. Meestal kan een uitvinder of vernieuwer niet verantwoordelijk gesteld worden van de toepassing van zijn vondsten ten kwade. Maar Griffith, die de redding-op- het-laatste-moment in de filmtaal introduceerde, schonk die eer aan de nobele cavalerie van de Ku Klux Klan, muzikaal begeleid door de Walkürenrit van Wagner. Hij zou zeker ook gehouden hebben van de geur van napalm in de ochtend.