NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

AARDE EN MENS zijn weer wat minder bijzonder, als er inderdaad leven op Mars is, of is geweest. De mogelijke ontdekking van buitenaards leven past in een lang proces van intellectuele ontmanteling van de eigen uniekheid. De Europese mens verloor zijn unieke positie als uitverkorene van God toen door Columbus' reizen indianen werden ontdekt die niets van de God van de Bijbel wisten en ook niet in staat waren geweest daar kennis van te nemen.

De aarde stond op gezag van de kerk honderden jaren in het middelpunt van het heelal, maar 450 jaar geleden maakte Copernicus' werk daar een einde aan: de aarde draait met andere planeten om de zon. Later bleek ook de zon niet uitzonderlijk, maar slechts een ster in de periferie van een melkwegstelsel, temidden van miljoenen andere. Darwin maakte daarna aannemelijk dat de mens als soort niet uniek is, maar met andere diersoorten gemeenschappelijke voorouders heeft. En Freud vond dat we zijn overgeleverd aan krachten in onszelf waar we geen vat op hebben. In onze eeuw nam de moleculaire biologie een enorme vlucht, waardoor aannemelijk is dat er behalve moleculen en hun onderlinge reacties niets nodig is om een mens te laten leven, werken en denken. Zelfs het ontstaan van leven is beschreven als een moleculair proces. Het is een kwestie van onderling botsende en reagerende moleculen in een oersoep of op een stenig oppervlak, waaruit langzaam maar zeker gecompliceerde moleculen ontstaan die samenwerken op een manier die wij - volgens onze normen - leven noemen.

Nu onze instrumentele ogen steeds scherper en onze oren spitser zijn, en de aardse ruimteschepen de meeste planeten in ons zonnestelsel van nabij hebben bekeken, heeft het speuren naar buitenaards leven serieus gestalte gekregen. Er zijn ook veel berekeningen gedaan over de kans dat op een andere planeet leven ontstaat. De uitkomsten van die berekeningen worden beïnvloed door veel onzekere factoren. Het blijft daarom ongewis. Maar dat op de enige buurplaneet waarop leven mogelijk werd geacht nu ook sporen van meer dan 3,5 miljard jaar geleden zijn gevonden die op leven wijzen, betekent dat de kansen misschien altijd wel te laag zijn ingeschat.

HET IS EEN TEKEN des tijds dat velen kritisch reageren op de boodschap van de NASA en het enthousiasme van de onderzoekers en niet te vergeten van president Clinton. De NASA heeft de laatste jaren al vaak wetenschappelijke resultaten gepresenteerd precies op het moment waarop de politiek over de NASA-budgetten moest besluiten. Het is moeilijk te geloven dat de NASA nu eens zonder pr-oogmerk zou hebben gehandeld, maar voor de organisatie pleit dat de onderzoeksresultaten dit keer in het gezaghebbende tijdschrift Science verschijnen. Natuurlijk heeft de NASA belangen. De twee eerstvolgende Marsverkenners staan klaar, maar de NASA wil graag een mens op Mars en daarvoor is nog veel geld nodig in een tijd waarin ernstig op het budget van de organisatie is bezuinigd. President Clinton kan in de maanden van zijn herverkiezingscampagne een aanlokkelijk buitenaards doel wel gebruiken. Het is een prachtige gelegenheid om zich visionair op te stellen zonder de problemen in de Amerikaanse samenleving te hoeven oplossen. Maar de vraag is of het publiek zich nog laat afleiden. In de jaren zestig en zeventig zijn de Amerikaanse ruimtevaartprogramma's gebruikt voor een duidelijker doel: het aantonen van de overmacht van de VS op de Sovjet Unie.

Clinton spreekt van een groot programma om een bemande missie naar Mars te organiseren. De eerste sporen van buitenaards leven zijn echter niet op Mars maar op Antarctica gevonden. Voldoende geld voor het meteorietenzoekprogramma op de Zuidpool kan ook al veel opleveren en is veel goedkoper.

ALS ER INDERDAAD leven op Mars is geweest, hoort die vondst tot de grote ontdekkingen van deze eeuw. Maar het is de vraag of het definitieve bewijs deze eeuw nog wordt geleverd. De steen is niet door een Marslander opgehaald, maar is 15 miljoen jaar geleden door een asteroïde uit Mars geslagen en lag al 13.000 jaar op Antarctica in het ijs. Zouden niet alle sporen van leven verbrand zijn toen de meteoriet de dampkring binnenviel? Is de gevonden combinatie van sporen van microfossielen met bepaalde organische en anorganische moleculen die door levensvormen kunnen zijn uitgescheiden echt niet op de aarde ontstaan? Is de steen met levenssporen niet eerst van de aarde naar Mars gereisd en toen weer teruggekomen, zodat we naar de resten van vroeg aards leven kijken? Is wellicht het vroege aardse leven eerst naar Mars uitgezaaid? Collega-onderzoekers schatten de kans op een juiste conclusie op 70 90 procent. Besliste tegenstanders hebben zich nog niet aangediend, maar vaak wordt de uitspraak 'buitengewone vondsten vergen buitengewoon goede onderbouwing' aangehaald, en daaraan is nog niet voldaan.

En wat betekent leven op Mars bijvoorbeeld voor het christendom? Heeft God zijn aandacht naar een andere planeet verplaatst, een paar miljard jaar geleden? Liep op Mars iets mis en is hij op aarde opnieuw begonnen? Vragen genoeg. Maar voorlopig geldt: eerst de feiten, en dan de moraal. Echt uniek waren we toch al niet meer.