NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Een speculatieschandaal heeft voor de derde keer in ruim een jaar tijd de internationale markten verbluft. Na Nick Leeson (Barings Bank, verlies 1,3 miljard dollar) en Toshihide Iguchi (Daiwa Bank, 1,1 miljard dollar) is het nu raak met Yasuo Hamanaka (Sumitomo Corp., 1,8 miljard dollar). Ging het bij Barings om optie-contracten in Singapore en bij Daiwa om obligaties in New York, het Sumitomo-verlies werd veroorzaakt door de termijnhandel in koper op de Londense Metaalbeurs.

Markten - zowel de financiële markten van opties en obligaties als de grondstoffenmarkten - worden gekenmerkt door prijsschommelingen en er zijn steeds verfijnder manieren om van die prijsverschillen gebruik te maken. Maar als een handelaar de risicoprofielen niet in de gaten houdt en langdurig verkeerde posities inneemt, dan lopen verliezen in de geïntegreerde, elektronische markten onherstelbaar uit de hand. Bij de drie speculatieschandalen doen zich gemeenschappelijke kenmerken voor. De scheiding tussen de handel en de administratieve afwikkeling ontbrak, de controle van de verantwoordelijken bij de drie banken op hun handelaar schoot tekort, het toezicht van de officiële instanties op de betreffende markten liet te wensen over. Dat kort achter elkaar bij twee Japanse banken schandalen aan het licht zijn gekomen, geeft veel te denken over het toezicht in Japan. In het geval van Barings werd de Bank of England verrast, bij de koperspeculatie van Sumitomo op de London Metal Exchange (LME). Dit laatste is des te opmerkelijker omdat de LME in het verleden al een aantal keren op mogelijke onregelmatigheden was gewezen. Pas op aandrang van de Amerikaanse toezichthouders op de grondstoffenmarkten, de Commodity Futures Trading Commission, kwam de fraude van Sumitomo deze maand aan het licht. De sumitomo-handelaar Hamanaka had de bijnaam 'mr. five percent' omdat hij in zijn eentje jarenlang vijf procent van de kopermarkt beheerste. Zowel bij Daiwa als bij Sumitomo is de fraude vermoedelijk vergemakkelijkt door de Japanse bedrijfscultuur, waarin vertrouwen in een gewaardeerde medewerker een grotere rol speelt dan een deugdelijk controlesysteem. Misbruik van vertrouwen (en de hebzucht van superieuren die hoge eindejaarsbonussen verwachtten) vormde overigens eveneens de opmaat naar de val van Barings.

In Japan was in de jaren van de speculatieve luchtbel-economie een mentaliteit ontstaan waarin geld nauwelijks meer betekenis had. De absurditeit van de moderne handel is dat geld geen enkele fysieke betekenis meer heeft. Futures, opties, obligaties, grondstoffen, koper worden verhandeld als elektronische bliepjes op een beeldscherm. Mr. Hamanaka stuurde de koperhandel in Londen en New York bijvoorbeeld vanuit zijn kantoor in Tokio. Maar aan het einde van de dag komt nog altijd de afrekening.

Speculatieve schandalen zijn van alle tijden. De risico's worden groter naarmate de wereldwijde integratie van markten verder voortgaat en de computerprogramma's ingewikkelder worden. Financiële transacties zijn omvangrijker, zitten gecompliceerder in elkaar en zijn moeilijker te controleren. Leeson, Iguchi en Hamanaka zijn individuele excessen, maar er doen zich op de financiële of grondstoffenmarkten geregeld pijnlijke verliezen voor die, omdat ze kleiner zijn, intern opgevangen kunnen worden. De enige manier om grote verliezen zoveel mogelijk te voorkomen bestaat uit een sluitend controlesysteem en rigoreuze afbakening van de risico's die handelaren mogen nemen. Daarnaast moeten de toezichthouders ingrijpen zodra zich onregelmatigheden voordoen en in laatste instantie dienen de centrale banken paniek te voorkomen door het ordelijke verloop van de markten te garanderen.

Gekte, paniek en crashes zullen niet verdwijnen. Ze vormen een onderdeel van de werking van markten en het uiteindelijke instrument voor marktdiscipline. Maar argeloze rekeninghouders mogen niet de dupe worden. Daarvoor zorg te dragen is de onmisbare taak van de toezichthouders.

NRC Webpagina's

18 JUNI 1996