NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

DE WINNAAR van de eerste ronde van de Russische presidentsverkiezingen heet niet Boris Jeltsin. De zittende president heeft het met ongeveer 35 procent van de stemmen weliswaar beter gedaan dan de opiniepeilers drie maanden geleden nog voorspelden, maar hij heeft niet de grens van veertig procent gehaald, die hij op grond van zijn grandioze materiële beloftes, zijn bedwelmende campagne door stad en land en het ware media-bombardement waarmee dit werd begeleid, had mogen hopen. De winnaar heet zelfs niet Gennadi Zjoeganov. De nondescripte leider van de communistische partij heeft met circa 32 procent van het electoraat weliswaar tien procent meer stemmen weten te trekken dan bij de parlementsverkiezingen in december vorig jaar, maar verder dan een stevige greep op zijn oude bolwerken in de oude industriële centra in Aziatisch én Europees Rusland alsmede de etnisch zeer verscheiden Kaukasus is hij niet gekomen. Als enige beschikt hij over een echte partij-organisatie. Die heeft hem weliswaar geen windeieren gelegd, doch onvoldoende opgeleverd om het zittende staatshoofd in de eerste ronde te passeren, zoals maanden geleden nog werd voorzien.

Nee, de werkelijke winnaar van gisteren heet generaal Aleksander Lebed. Naar eigen zeggen een 'vrije kater', voor vrienden en bekenden Sasja, voor de rest een oude paratroeper uit Afghanistan die in 1991 nog Jeltsins kant koos maar vervolgens door de president werd uitgerangeerd. Het is Lebed geweest die met zijn leuze 'waarheid en orde' bijna vijftien procent van de stemmen heeft weten te trekken en dat bovendien in nagenoeg alle regio's van het immense land. En hij kon daarbij zijn persoonlijkheid nadrukkelijk in de beschouwingen meenemen, omdat hij in 1992-93 wel in staat is gebleken vrede te forceren in een oorlogsgebied (Moldavië) waar Jeltsin in Tsjetsjenie afgelopen anderhalf jaar jammerlijk heeft gefaald. Zijn pleidooi voor een stevige vuist in Rusland, die een einde moet maken aan corruptie, bandeloosheid en politiek gechicaneer terwille van een autoritair staatskapitalisme, is de afgelopen maanden mede daarom niet aan dovemansoren gericht geweest. Zijn succes is bovendien een signaal dat democratie en markt in Rusland nog geen onverbrekelijke twee-eenheid zijn. Het is tevens een aanwijzing dat veel Russische kiezers meer vertrouwen hebben in een echte 'vent' aan de top dan in een vrije burger. De nederlaag die Grigori Javlinski gisteren opnieuw heeft geleden - sinds december 1995 heeft hij nagenoeg geen vooruitgang geboekt met zijn 'keuze voor de vrijheid' - spreekt wat dit betreft boekdelen.

ALS ALLES KOMENDE WEKEN volgens de wet verloopt, zullen de Russen medio juli voor de tweede keer naar de stembus moeten. De keuze gaat dan, conform het Franse systeem, tussen Jeltsin en Zjoeganov. De strijd om de ruim dertig procent zwevende kiezers, die dan is te winnen, is vanmorgen reeds losgebarsten. De aanhangers van Javlinski kan Jeltsin met goed vertrouwen al bij zijn electoraat optellen, als ze tenminste niet met vacantie zijn en trouw ter stembus gaan om voor het 'kleinere kwaad' te kiezen. Maar dan nog heeft hij ongeveer zeven procent nodig. Die moet hij zien te vinden bij de kiezers van de hypernationalist Vladimir Zjirinovski. Of Zjirinovski daartoe bereid is, is de vraag. Want hoewel deze brutale provocateur, met zijn waandenkbeelden dat de Indische Oceaan eigenlijk een Russische zee is, weinig op heeft met de communisten en Jeltsin op kritieke momenten in het parlement steeds heeft gesteund, heeft hij gisteren reeds aangekondigd dat hij zich in de oppositie het beste thuis voelt.

Rest derhalve Aleksandr Lebed. Die heeft tot nu toe niet onthuld wat hij in de tweede ronde gaat doen. Hij is in ieder geval geen communist maar ook geen democraat. President Jeltsin gaat dus ook met hem spreken, onder het vanochtend door hem gepresenteerde motto 'samen overwinnen we'.

MAAR JELTSIN heeft in de gesprekken met Lebed weinig te eisen. De rollen zijn een beetje omgekeerd, hetgeen de generaal ook persoonlijk wel ligt. Het is Lebed die zijn politieke en personele wensen op tafel mag leggen en de zittende president vervolgens ook nog eens kan uitspelen tegen Zjoeganov. Want geen misverstand. Ook Zjoeganov is nog niet uitgespeeld, al zijn zijn kansen in de tweede ronde minder groot dan die van de zittende president. Zijn voornemen om een coalitieregering te vormen met bijna alle anti-Jeltsin-krachten is een troef. De discipline van zijn electoraat, dat geen geld heeft om met vakantie te gaan, is dat eveneens. Bovendien is ook de oorlog in Tsjetsjenië niet voorbij. In de Kaukasus kan komende weken nog van alles gebeuren. Dat is niet onbelangrijk, vooral omdat het Russische electoraat in de brede linie niets in deze hopeloze oorlog ziet.

Het ligt derhalve voor de hand dat Jeltsin veel kniebuigingen voor Lebed zal gaan maken. Hij heeft daarop aan de vooravond van de verkiezingen al gepreludeerd met zijn opmerkingen dat er in het Kremlin en de verderop langs de Moskou-rivier residerende regering veel zal moeten veranderen. En wel in een richting die het Westen, dat via het Internationaal Monetair Fonds en talloze banken tientallen miljarden dollars in Rusland heeft gestoken, wellicht wel zal begrijpen maar daarmee nog niet kan billijken.

ALS BORIS JELTSIN er in slaagt Lebed te paaien, culminerend in een ministerschap van defensie, kan het met een redelijk gerust hart de tweede ronde in. Maar dan zal hij, behalve voldoen aan de voorwaarde van Sasja, ook moeten tonen dat hij greep heeft op zijn eigen entourage. Want in het Kremlin vertoeven heel veel lieden, die zeer veel te verliezen hebben en daarom niet zo gerust zijn op een coalitie met Lebed. Generaal Aleksandr Korzjakov, de commandant van de presidentiële garde, is een van hen.

Mochten zij zich komende dagen heimelijk van de president afkeren, dan ligt er veel meer open dan je op grond van de verkiezingsuitslag zou veronderstellen. Het is daarom nog een paar weken te vroeg om de overwinning van de democratie in Rusland nu al definitief te vieren.

NRC Webpagina's

17 JUNI 1996