NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door onze redacteur LUCETTE TER BORG
ALKMAAR, 14 JUNI. Een van de grootste monumentale altaarstukken uit de 16de eeuw, het "Sint-Laurentius-altaar" van Maarten van Heemskerk, keert terug uit Zweden naar Nederland. Via Internet. Ter gelegenheid van de restauratie van de Grote Kerk in Alkmaar zal een "Michelangelo"-reuzeprinter een replica van het drieluik spuiten.

Of kunst echt is of nep interesseert ze niet. Dat is een achterhaalde vraag die thuishoort in het verleden. En daar hebben de kunstenaars Kees Bolten (43) en Ron Peperkamp (37) van het Noord-Hollandse kunstbedrijf De Werkmaatschappij weinig mee op. Ze hebben zich toegelegd op het nieuwste van nu - op interactieve media. Offerden ze bij hun omstreden project Cargo in 1992 ritueel een beeld van twintigduizend broden aan de Noordzee, hun nieuwe project speelt zich af in cyberspace. Met behulp van digitale camera's, Internet en een computergestuurde printer gaan zij in september een van de grootste altaarstukken ooit in Nederland gemaakt, het "Sint- Laurentius-altaar" (1538-1542) van Maarten van Heemskerk, overbrengen vanuit Zweden naar de Grote Kerk in Alkmaar. Daarmee zal het beeld van het "paapse' altaarstuk, dat in 1581 door de gereformeerde kerkmeesters van de Alkmaarse basiliek werd verkocht, na ruim 400 jaar weer terugkeren naar Nederland.

Het van voor en achter beschilderde drieluik, dat sinds 1582 in de Lutherse dom van Linköping in Zweden staat, zal met een digitale camera worden gefotografeerd. Delen van ongeveer twee bij drie meter zullen vervolgens in "postpakketjes' in de computer worden ingevoerd en via het worldwide- web naar Alkmaar verstuurd. Hier zal vanaf 18 september een speciaal uit Japan overgevlogen "Michelangelo'-reuzeprinter het originele altaarstuk op ware grootte, op een formaat van ruim vijf bij acht meter, op hout spuiten. Bolten en Peperkamp schatten dat de uitvoering van het hele project zo'n zes dagen in beslag zal nemen. Dan moet het nieuwe "hoofdaltaar' klaar zijn, want op 24 september gaat de gerestaureerde Grote Kerk officieel open voor publiek. Vandaag presenteerden het bestuur van de Kerk, de gemeente Alkmaar en de Werkmaatschappij hun plannen.

,,We maken een project dat volwassen eisen stelt aan een medium dat nog in de kinderschoenen staat'', zegt Bolten. Daarom werkt hij met camera's die beelden ontelbaar malen beter reproduceren dan scanners, en met digitale telefoonlijnen die vrijwel geen kwaliteitsverlies geven en bijna drie keer zo snel informatie verwerken als een gewoon modem. Bolten en Peperkamp zijn driftig op de digitale snelweg aan het experimenteren. Maar van geavanceerde high-tech of nervositeit is in hun werkruimte niets te merken. De Werkmaatschappij zetelt aan de rand van Alkmaar, op een bedrijfsterrein waar Bolten blootsvoets tussen de werkbanken en gereedschap rondloopt. ,,Natuurlijk zie je van dichtbij dat ons altaarstuk geen echte Van Heemskerk is'', zegt Peperkamp. ,,Maar wat geeft dat'', zegt Bolten. ,,We gaan niet proberen het picturale handschrift van Maarten van Heemskerk na te bootsen. We zijn geen Van Meegeren. Maarten schilderde met een marterharen penseeltje, bij ons is de printer het penseel.''

De verf op het nieuwe altaarstuk heeft nauwelijks structuur, en de kleurcontrasten zijn minder scherp dan de maniërist Van Heemskerck ze ooit schilderde. Een voordeel van het nieuwe stuk is, zegt Bolten, ,,dat je het iedere week met een sopje kunt schoonlappen. Bij het oorspronkelijke altaar spat de verf je om de oren zodra je het aanraakt. Onze "Maarten in Cyberspace-performance' is een replica, een kopie en een zelfstandig object tegelijk. Op het moment dat we het stuk gaan versturen, kan iedereen die inlogt op het web en een kleurenprinter bezit, zijn eigen Maarten van Heemskerk uitdraaien.''

Aanleiding voor het project Maarten in Cyberspace is de restauratie van de Grote of Sint Laurens Kerk in het centrum van Alkmaar. ,,Ons voorstel om het altaar terug te halen voor de heropening van de kerk was het ei van Columbus waar gemeente en kerkbestuur op zaten te wachten'', zegt Peperkamp. ,,Het verenigt geschiedenis met moderne techniek.'' Vijf jaar geleden begon men in Alkmaar aan een omvangrijke restauratie van de uit 1520 daterende kerk. Dakgoten en glas-in-loodvensters zijn gerepareerd, metsel- en houtwerk is hersteld, delen van de kerk zijn opnieuw gepleisterd. Het totale bedrag dat met de restauratie is gemoeid, bedraagt ongeveer 15 miljoen gulden. De kerk waar eens Gods lof werd gezongen, zal na 24 september veranderen in een "multi-functionele ruimte'. Bouwketen, hopen zand en grind liggen nu nog op het duintje waar de kerk is gebouwd. Binnen schalt Radio 3, er staan kruiwagens en steigers. Bij het altaar, aan de oostkant van de kerk, liggen de grafzerken uitgegraven en genummerd. Hier komt de nieuwe Maarten van Heemskerk te staan.

Carla Rogge, als architectuurhistoricus verbonden aan het Bureau Monumentenzorg van de gemeente Alkmaar, vertelt de legende graag, al is hij historisch onjuist. In 1581 is het altaarstuk - dat door kunsthistorici nu wordt beschouwd als een hoogtepunt onder de monumentale, maniëristische altaarstukken die in het midden van de zestiende eeuw in de Noordelijke Nederlanden in zwang raakten - verkocht door de gereformeerden. De Maarten van Heemskerk ging op reis, over zee, naar Novgorod in Rusland. Onderweg raakte het schip in de Baltische zee in een zware storm terecht en dreef uit de koers. Het strandde op de kust van t land, precies op de plek waar de Zweedse koning Johan III toevallig een tochtje te paard maakte. Sommige historici zeggen dat Johan het altaarstuk in beslag nam als juttersbuit en aan de Lutherse kerk in Linköping schonk, anderen menen dat de koning er 1.200 zakken meel voor betaalde. Weer anderen zijn ervan overtuigd dat het altaarstuk nooit op reis is geweest naar Rusland, maar meteen in 1581 door de Alkmaarders is verkocht aan de Zweden.

Hoe het ook zij, Van Heemskerks altaarstuk werd in 1582 officieel in Linköping geïnstalleerd. Daar versierde het tot 1812 het hoge altaar van de dom. Na die datum verhuisde het naar een andere plaats in de kerk. ,,Het Zweedse kerkbestuur heeft goed voor het drieluik gezorgd'', zegt Rogge. ,,In 1948 is het kunstwerk helemaal gerestaureerd. Nog steeds zijn de kleuren mooi helder en is de voorstelling _ op de binnenkant en buitenkant van het altaar zijn scènes uit het leven van Christus en van de heiligverklaarde martelaar Laurentius afgebeeld _ in uitstekende staat.'' Het is dan ook onzin om te stellen dat Alkmaar recht heeft op Van Heemskerks altaarstuk, zoals sommigen beweren. ,,Van oorlogsroof of juttersbuit is geen sprake geweest'', zegt Rogge. Ze weet zeker: ,,Het ging om een normale verkoop. Na de Beeldenstorm wilden de hervormden van het altaarstuk af.''

Bolten en Peperkamp erkennen dat de geschiedenis van het altaarstuk een meerwaarde aan hun Internet-project geeft. ,,De Maarten van Heemskerk komt terug als een tweede Mirakel van Alkmaar. En natuurlijk, over tien jaar lacht men ons uit om het resultaat dat straks te zien zal zijn. Maar dat geeft niet. Wij verzinnen een stotterend, maar wel een eigentijds antwoord op de vraag naar terugkeer.''

Vanaf 18 september is in de Grote Kerk in Alkmaar te zien hoe de delen van Van Heemskerks altaarstuk door de airbrush-printer worden gereproduceerd op houten panelen. E-mailadres de Werkmaatschappij: werkmij@xs4all.nl