NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

Door FRITS ABRAHAMS
Maarten Spanjer drukt tegenwoordig een sterk stempel op de maandagavonden van de NCRV, zelfs als hij niet zelf in beeld is. In prime time zendt de NCRV nog altijd Taxi uit, een serie die opgang maakte dankzij de manier waarop Spanjer gestalte gaf aan de taxichauffeur. Nu hij ermee gestopt is, worstelen zijn drie opvolgers - Yvonne van den Hurk, Michiel Romeijn en Wilfried de Jong - met de schaduw van hun voorganger.

Ze doen dat verdienstelijk, maar ik vrees voor hen dat zij Spanjer niet kunnen doen vergeten. Spanjer is nu eenmaal onovertrefbaar in dit genre, hij vond doorgaans heel snel de goede toon voor de gesprekken die hij met zijn passagiers moest voeren. Zijn opvolgers hebben meer kunstgrepen nodig. Van den Hurk buit iets te gretig haar charme uit, Romeijn zoekt het in de komische stembuigingen en lachjes, en Wilfried de Jong neemt zijn toevlucht tot de hardere effecten: een suggestieve pleister op zijn hoofd, een gevaarlijke, 'onzichtbare Afrikaanse vlieg' in de taxi. Soms werkt het, soms niet, maar steeds weer denk je als kijker: Spanjer was ongedwongener.

De belangrijkste handicap voor de nieuwe 'taxichauffeurs' is de gewenning van de kijker aan de formule. Al bij Spanjer kreeg ik het laatste seizoen het gevoel dat de serie over haar hoogtepunt heen was. Zelfs tijdens de leukere ritten kwam de gedachte op dat je het al eens eerder en beter had gezien. Het is verleidelijk om succesformules uit te melken, maar het is niet altijd verstandig.

Spanjer zelf was kennelijk aan iets anders toe: hij kwam met het idee voor Spanjer waarin hij 'op zoek gaat naar zichzelf in de wereld van de therapie'. We zagen hem zich onderwerpen aan 'Hawaiian healing', 'oerdansen in de Bommelerwaard' en 'spirituele verloskunde'. We doen in Nederland nu eenmaal graag aan zelfverwerkelijking in groepsverband, de esoterische therapiegroepen vullen wekelijks vele advertentiekolommen. Spanjer besloot deze groepen met hun goeroes op te zoeken en zich te onderwerpen aan hun rituelen. Ook Spanjer laat zich kneden en knuffelen en ramt zijn frustraties er met stokslagen op een matras uit.

Is het resultaat verrassend? Nee. Dat er in Nederland zielige mensen zijn die zich in hun radeloosheid en eenzaamheid wenden tot de allermallotigste therapieën, wisten we al. Er bestaan journalistieke reportages over, en in parodistische zin hebben Van Kooten en De Bie en Arjan Ederveen er al het nodige mee gedaan.

Is Spanjer leuk? Ook dàt nauwelijks. Mij irriteert in toenemende mate de huichelachtige dubbelrol die Spanjer speelt. Hij veinst tegenover de deelnemers oprechte interesse, maar als het even kan kijkt hij over hun schouders meewarig in de camera met een blik van: natuurlijk sta ik hierboven, wij kennen elkaar, ik ben nog altijd de nuchtere, sceptische Spanjer.

In de voorpubliciteit heeft Spanjer beweerd dat hij de deelnemers en hun leiders niet belachelijk wil maken, maar in feite doet hij niet anders. Om het op z'n on-NCRV's te zeggen: hij verneukt ze waar ze bijstaan. Daar heb ik geen moeite mee als het om kwaadwillige autoriteiten gaat, of types met een criminele inborst, maar de slachtoffers van Spanjer zijn labiele mensen, die zich in hun goedgelovigheid alles laten wijsmaken: niet alleen de kletspraat van hun goeroes, maar ook de warme belangstelling van Spanjer. Pas als ze naar de uitzending kijken, zullen ze beseffen dat ze gebruikt zijn en dat Spanjer in zijn vuistje lachte toen ze tegen hem aan stonden te huilen. Tijdens de sessies daagt er soms iets van argwaan bij een enkele deelnemer, zoals bij de jongen in de laatste uitzending die huilend tegen Spanjer zei: ,,Ik werd kwaad, voelde me niet door jou serieus genomen.'' Maar omdat Spanjer vervolgens doet alsof hij zich van geen kwaad bewust is, gaat zo'n jongen toch maar door met zijn biecht.

Zelfs met de goeroes voel ik soms - voor het eerst in mijn leven - enige compassie als zij hun uiterste best doen om Spanjer van zijn geveinsde demonen te bevrijden. ,,Zullen we de Maarten van elf er eens bijhalen?'' vroeg een goeroe. Spanjer omklemde dankbaar zijn handen. Later begon hij op de pantoffels van de man te slaan. ,,Want zulke had mijn vader ook.''

God, wat hebben we gelachen in de montagekamer van de NCRV. Ze durven tegenwoordig heel wat bij die NCRV, maar zouden ze zich daar ook zo amuseren als Spanjer op de pantoffels van de dominee begint te meppen?

Eén keer - in de tweede aflevering - viel Spanjer uit zijn dubbelrol. Toen stelde hij de vraag die hem steeds op de lippen moet branden: ,,Nemen jullie dit serieus?'' Maar toen de goeroe daarop dreigde met de sessie te stoppen, draaide Spanjer snel bij. Nee, ja, hij had daarnet toch wel degelijk iets gevoeld tijdens de nubische dans.

Pas veel later, in een afrondend filmpje op een andere locatie, rekende Spanjer af met deze goeroe: het was toch een enge man geweest. Heldhaftig is anders.

Spanjer kon zijn onmiskenbare gevoel voor humor als taxichauffeur heel wat beter tot gelding brengen. Misschien omdat hij zich in die rol ook meer op zijn gemak voelde. Hij leek soms van de mensen in zijn auto te houden, terwijl hij die obscurantistische types háát, zonder het ze te durven zeggen.