Zonder Bonn was Berlijn niet mogelijk geweest. Bij het afscheid van de Duitse politiek van Bonn waarschuwde Helmut Kohl voor de verleiding om de gegroeide invloed van zijn land "zelfgenoegzaam tentoon te spreiden".

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BONN, 2 JULI. Het was een dag met tranen en nostalgie, maar ook vol vrolijkheid en goede moed voor de toekomst. "We verhuizen naar Berlijn, maar niet naar een nieuwe republiek", zei oud-bondskanselier Helmut Kohl, de architect van de Duitse hereniging, tijdens een geëmotioneerd afscheid van Bonn.

Gisteren was de laatste dag dat de 669 parlementariërs in de glazen Bondsdag aan de Rijn bij elkaar waren. De komende zomerweken verhuizen parlement en regering 645 kilometer naar de hoofdstad in het Oosten.

Het is een unieke, grootscheepse, maar ook kostbare operatie van 20 miljard mark. Er worden alleen al 24 goederentreinen ingezet om de meubels, ordners en computers van de Bondsdag te verhuizen. Berlijn rekent erop dat het in september 60.000 nieuwe inwoners - politici, ambtenaren, lobbyisten, journalisten, diplomaten - rijker is.

De nieuwe president Johannes Rau, die gisteren in de Bondsdag officieel het heft overnam van Roman Herzog, is reeds in de nieuwe hoofdstad ("Ik ben al een Berlijner"). Bondskanselier Gerhard Schröder en zijn kabinetsleden beginnen deze week met de verhuizing. Helmut Kohl en zijn vrouw Hannelore hebben in Berlijn ook een woning gevonden. Op woensdag 8 september zal het parlement zijn werk oppakken in de vernieuwde Rijksdag. Adres: Platz der Republik.

Bij hun afscheid van Bonn prezen tal van parlementariërs de deugden van de bescheiden stabiele democratie, die na de oorlog in de kleine stad aan de Rijn kon gedijen. Maar de 'eenvoudige afgevaardigde' Helmut Kohl stal de show in zijn eerste toespraak sinds rood-groen 248 dagen geleden aan de macht kwam. Als een cultfiguur wist de oud-kanselier drommen journalisten en tv-camera's aan te trekken zodra hij zich in de wandelgangen van het parlement begaf. Zonder Bonn, was Berlijn nooit mogelijk geweest, zei Kohl. Ieder die vanuit Berlijn regeert doet er volgens hem goed aan zich in de continuïteit van de in Bonn verworven democratie te plaatsen. Kohl sprak mooie woorden en schetste de lange weg, die Duitsland heeft afgelegd sinds het hele land 70 jaar geleden vanuit Berlijn democratisch werd geregeerd.

Kohl wees op de bittere les die de Duitsers hebben geleerd, dat tirannie uiteindelijk oorlog betekent. Hij wees op visionairs als Robert Schuman, Winston Churchill en Konrad Adenauer, die steeds in de Europese integratie geloofd hebben.

En hij wees op de verworvenheden van Ludwig Erhards sociale markteconomie. " Dat is het midden, dat sommigen zoeken", zei Kohl; het was een 'knipoog' naar zijn opvolger Gerhard Schröder, die volgens Kohl nog steeds zoekende is naar een 'derde weg'.

Kohl had nog enkele goede raadgevingen voor de politici, die voortaan vanuit Berlijn het land regeren. Laten zij de "geest van bescheidenheid en hulpvaardigheid" bewaren. En laten ze niet vergeten, dat Duitsland ook in de toekomst het vertrouwen van de partners nodig heeft. Vooral de kleine landen dienen we met hetzelfde respect te behandelen als de grote landen, maande Kohl.

Kohl waarschuwde politici voor de verleiding de gegroeide invloed van Duitsland "zelfgenoegzaam tentoon te spreiden". Een deel van de parlementariërs vertrekt met gemengde gevoelens over Berlijn, dat ooit synoniem was voor megalomanie, nazisme en Pruisisch imperialisme.

Daarom moet het Regierungsviertel tot monument worden verklaard, meent Angelika Schyma van de vereniging 'Denkmalpflege'. De wijk mag niet worden afgebroken of volgebouwd. "Bonn was 50 jaar een provisorium, een hoofdstad die geen hoofdstad mocht zijn. Dat is uniek in de wereld."