Morgen komt er een einde aan de 'Bonner republiek'. Duitse politici vertrekken deze zomer naar hun nieuwe hoofdstad: Berlijn. In Bonn speelt een orkest op verzoek van de Bondsdagvoorzitter een afscheidsstuk: Aufbruch.

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BONN, 30 JUNI. "U weet wat ze over Bonn zeggen", schreef John le Carré, de Britse schrijver van spionageromans. "Of het regent of de spoorbomen zijn dicht. In feite gebeuren beide op hetzelfde moment. Het is een erg bovennatuurlijke plek; de dromen hebben er de realiteit vervangen."

Toen Le Carré de stad kort na de Tweede Wereldoorlog bezocht, stond Bonn nog in de kinderschoenen van de democratie. Deze 'kleine stad in Duitsland', waarop de eerste naoorlogse kanselier, Konrad Adenauer, zijn oog had laten vallen, ontwaakte uit de droom toen het in 1949 de nieuwe hoofdstad werd. Een voorlopige hoofdstad, waar Adenauer aanvankelijk vanuit het museum Koenig regeerde en een minister in een treincoupé (adres: spoor 4) op het station woonde. Bonn was immers de 'wachtkamer' voor Berlijn.

Nu in Bonn vijftig jaar lang het hart van de democratische politiek heeft getikt, verlaten de politici de gemoedelijke universiteitsstad, waar de Romeinen en Beethoven hun sporen hebben achtergelaten. Deze week kunnen de parlementariërs voor de laatste keer na hun werk op de pont naar Königswinter varen om aan de overkant van de rivier, aan de voet van de Drachenfels, de zon achter de heuvels te zien ondergaan.

Morgen sluit president Roman Herzog de glazen Bondsdag - symbool voor de openheid van de jonge democratie - en draagt hij aan Johannes Rau het hoogste ambt over. Met een groot feest op de markt zal Rau de burgers bedanken voor de 'Bonner republiek', die in de provincie is ontstaan als antwoord op de grootheidswaan van Hitler. Een bescheiden republiek, want grandeur is Bonn - waar joggende politici elkaar bij het ochtendgloren op het smalle pad langs de Rijn passeren - geheel vreemd.

Bonn is een 'werkelijke en gelukte breuk' in de moderne geschiedenis van Duitsland, schrijft Joschka Fischer, de groene minister van Buitenlandse Zaken, in zijn 'Adieu aan Bonn' (Warum war es am Rhein so schön?). Want juist in Duitsland is iedere poging tot democratie - van 1814, 1918 en 1933, maar ook die van 1953 in Oost-Duitsland - telkens jammerlijk mislukt. Het jaar 1989, toen de Berlijnse Muur viel, leverde volgens Fischer de succesvolle democratische revolutie op die leidde tot de Berlijnse Republiek.

Om de moed er in te houden zal het symfonieorkest uit Bamberg op het marktplein op verzoek van de Bondsdagvoorzitter een afscheidsstuk opvoeren: 'Aufbruch'. Daarna sluiten de parlementariërs hun kantoor en pakken hun koffer.

Bye bye Bonn, op naar Berlijn. Er heerst een zweem van weemoed aan de Rijn - en van verdriet.

Bonn heeft het gejammer achter zich gelaten

De serveerster van de 'Presseclub' is per 1 juli haar baan kwijt. De verkoopster in de boekhandel bij de Bondsdag moet met vervroegd pensioen. Op de ramen van de negentiende-eeuwse villa's van de deelstaten staan borden 'Büroflchen zu vermieten'. Even verderop aan de rivier liggen de tennisbanen van de inmiddels gesloten Amerikaanse Club er verlaten bij. Jürgen Rausch, eigenaar van de kiosk 'met ijs' bij Gerhard Schröders bondskanselarij, zal het meest de roddels missen die chauffeurs en secretaressen van de 'hoge heren' hem 's morgens tussen 6 en 7 uur graag vertellen als ze een Bild of Frankfurter Allgemeine Zeitung voor hun baas kopen. "Bonn zal alle glans verliezen", zegt een oud-diplomaat melancholisch, die met de politici, ambtenaren, journalisten en 151 ambassades ook de internationale flair van de stad ziet verdwijnen. Hij figureerde op de talrijke recepties in de villawijken tussen Bonn en Bad Godesberg, die Heinrich Böll inspireerden tot een beroemde roman over het levenloze leven van diplomatenvrouwen.

Maar burgemeester Brbel Dieckmann is vechtlustig. Ze heeft er alle vertrouwen in dat de stad de aderlating te boven zal komen. "Het licht gaat hier niet uit." Aanvankelijk was de schok groot toen het parlement op 20 juni 1991, een jaar na de Duitse hereniging, besloot Bonn voor Berlijn in te ruilen als politieke hoofdstad. Bonn zou verworden tot de 'eeuwige provincie'. De onroerendgoedmarkt zou inzakken en de werkloosheid dreigde met sprongen te stijgen. Toen het stadsbestuur bekendmaakte dat het was gelukt het VN-secretariaat voor behoud van de vleermuis aan te trekken - goed voor het 'internationale karakter' van Bonn - zonk menigeen de moed in de schoenen. Acht jaar later heeft zich in de 'Bundeshauptstadt' een klein wonder voltrokken. Nog voordat de verhuiskaravaan de stad heeft verlaten, beleeft Bonn een renaissance. Het gaat de kleine stad aan de Rijn zo goed als nooit tevoren, merkte de voorzitter van de Kamer van Koophandel onlangs op. Net als Berlijn is ook Bonn een bouwput geworden. Wegen en gebouwen worden gerenoveerd en langs de rivier wordt volop getimmerd aan nieuwe woningen. Zelfs het treurige karkas van het Schürmann-bouwwerk, dat jaren middenin de regeringswijk lag nadat het door een constructiefout onder water was gelopen, wordt herbouwd zodat de radiomedewerkers van 'Deutsche Welle' uit Keulen er hun intrek kunnen nemen.

"Natuurlijk verdwijnt er glamour als de politici weg zijn", zegt Werner D'hein van de stad Bonn. "Maar we hebben in 1991 gezegd: het lukt ons ook zonder jullie. We willen de sprong maken van politieke stad naar een modern internationaal dienstencentrum." Onder leiding van burgemeester Dieckmann heeft Bonn de laatste jaren met succes geworven en gelobbyd. De komst van Deutsche Telekom, de grootste werkgever, de Deutsche Post en Bank 24 hebben intussen honderden nieuwe bedrijven gelokt. Nieuwkomers zijn in aantocht: VN-organisaties, de wetenschappelijke 'denkfabriek' Caesar, softwarebedrijven en verzekeraars.

"Bonn is een Boomtown geworden", grijnst Werner D'hein. Ondernemers hebben de laatste jaren voor ruim drie miljard mark in nieuwe activiteiten geïnvesteerd, waardoor 10.000 nieuwe banen zijn ontstaan. Het aantal werklozen is met 7,3 procent aanzienlijk lager dan de 10,9 procent in Noordrijn-Westfalen of de bijna 20 procent in Oost-Duitsland.

Het grootste deel van de 14.000 arbeidsplaatsen, die Bonn door de verhuizing van de politiek zal verliezen, is daarmee al gecompenseerd. Bovendien blijft de helft van de ministeries in Bonn zoals Landbouw, Ontwikkelingshulp, Milieu, Defensie, Onderwijs en Gezondheidszorg.

Ook de gevreesde leegstand op de onroerendgoedmarkt heeft zich niet voltrokken. De Friedrich Ebertallee is hard op weg een 'Ron Sommerallee' te worden. Als een octopus koopt topman Sommer van Telekom gebouwen in de straat op zoals het hoofdkantoor van de CDU en de Britse ambassade. Slechts 1,5 procent van de kantoren in Bonn staat leeg, berekent makelaar Rolf Dieter Limbach; in Berlijn is dat 18 procent en in Leipzig 31 procent. Bonn is voorbereid op het vertrek van de politiek. "Het gejammer hebben we achter ons gelaten", zegt de burgemeester, die op geen receptie in Bonn en Berlijn is weg te denken. Zelfs het protest van de boze-burgeractiegroep Bürger Bund Bonn, die sinds het Berlijn-besluit elke donderdag protesteert, is verstomd. Enkele tegenstanders blijven hardnekkig en hebben de lantaarnpalen op de Konrad Adenauerallee langs het regeringscentrum volgeplakt: 'Berliner Republik? Nein, Danke'.

DOSSIER voorgaande delen www.nrc.nl

Dit is het negende, laatste deel van de serie 'Umzug Berlin'