Hoe minister Zalm alles op tijd in zijn koffertje krijgt
De minister van Financiën dient vandaag de begroting voor het
komende jaar in bij de Tweede Kamer. Maar wat ging daaraan vooraf?
Agenda van het 'feest van de begroting'.
Cees Banning
Het ritueel van Prinsjesdag: 14.00 uur, koningin Beatrix leest de
Troonrede voor in de Ridderzaal; 15.00 uur, Gerrit Zalm, minister van
Financiën, overhandigt Miljoenennota en rijksbegroting aan het
parlement; 16.00 uur, Geert van Maanen drumt tijdens de 'Prinsjesdagborrel' bij
Financiën.
Van Maanen is als directeur-generaal van de rijksbegroting
verantwoordelijk voor de begroting. ,,De weken voor Prinsjesdag maken we
overuren. Het drummen is een geweldige ontspanning'', zegt hij; het
tweedelig grijs wordt verruild voor spijkerbroek en zwart T-shirt.
Zijn werk aan de vandaag gepubliceerde stukken begon in oktober vorig
jaar. Van Maanen verstuurde toen de zogenoemde begrotingsaanschrijving,
waarin de spelregels en het bijbehorende tijdschema staan. Want: ,,Het
is strak plannen om het allemaal op tijd in het koffertje te krijgen.''
Op de vakdepartementen beginnen vanaf dat moment de werkzaamheden voor
het opstellen van de begroting, waarbij de afdelingen hun
financiële wensen kenbaar maken.
Daarmee zijn ze in maart klaar. Dan leveren de vakministers bij hun
collega van Financiën de 'verlanglijstjes' in voor de nieuwe
Miljoenennota. Maar in de tussenliggende maanden heeft de
directeur-generaal rijksbegroting ook niet stilgezeten. Hij maakt een
overzicht van meevallers en tegenvallers bij uitgaven en inkomsten, en
zet die af tegen de 'verlanglijstjes' van de ministers. Op basis van
voorspellingen van het Centraal Planbureau wordt de nieuwe begroting in
de steigers gezet.
Het eerste stuk dat naar buiten gaat, is de 'Kaderbrief' in het
voorjaar. Daarin staat of er bezuinigd moet worden bij rijk, sociale
zekerheid en/of zorg. Of dat er juist ruimte is voor extra uitgaven,
lastenverlichting of voor het verder verlagen van het
financieringstekort. In de Trveszaal voert het kabinet een intensief
debat over deze brief, wat uitmondt in een besluit over de uitgaven. Van
Maanen: ,,De Miljoenennota staat dan in de grondverf.''
In het verleden gingen de ministers ook in de maanden mei en juni nog in
de clinch met de minister van Financiën om meer geld - of om minder
bezuinigingen. Toen Zalm in 1994 aantrad, heeft hij hieraan een einde gemaakt door
direct afspraken te maken over de uitgaven in de volgende vier jaar.
,,Dat heeft veel rust gebracht'', zegt Van Maanen.
De kwaliteit van het bestuur is er volgens hem beter door geworden. ,,De
maatschappij wil een voorspelbare rijksoverheid.'' Het gebrek daaraan
was ook een unanieme klacht van de bewindslieden van het kabinet
Lubbers-Kok (1989-1994). ,,We komen niet toe aan regeren, we zijn alleen
maar bezig met de begroting'', verzuchtten deze bewindslieden in koor.
Begin mei zorgt Van Maanen ervoor dat de minister van Financiën de
'Totalenbrief' naar zijn collega's stuurt. In dit stuk zijn de afspraken
van de Kaderbrief uitgewerkt en is vastgelegd wat elke minister maximaal
mag uitgeven. Daarna, in de tweede helft van mei, dienen de ministers
hun concept-begrotingen in bij het ministerie van Financiën.
In de zomermaanden ronden de ministeries de begrotingen af en wordt bij
iedere begroting een samenvatting geschreven: de 'Memorie van
toelichting'. Ambtenaren van Financiën componeren de Miljoenennota,
waarin de hoofdlijnen van het financieel-economisch beleid en de
nationale en internationale economische ontwikkelingen worden
beschreven.
Na de zomervakantie van de bewindslieden wordt in augustus, op basis van
geactualiseerde cijfers van het Centraal Planbureau, de hoogte van
belastingen en sociale premies vastgesteld. Dat is de inkomstenkant van
de begroting. Miljoenennota en afzonderlijke begrotingen worden in de
ministerraad behandeld en, zoals dat heet, vastgesteld. Daarbij is haast
geboden, want vóór 1 september moet de begroting voor
advies worden voorgelegd aan de Raad van State. Vervolgens schrijven de
ministers weer een reactie op dit advies.
,,De stukken zijn dan klaar voor publicatie'', vertelt Van Maanen. ,,Op
Prinsjesdag legt een medewerker van de afdeling rijksbegroting een
oranje strik om Miljoenennota en rijksbegroting en legt die in het
beroemde koffertje. Dat blijft na al die jaren nog steeds een bijzonder moment.'' De
minister van Financiën brengt vervolgens de stukken naar de Tweede
Kamer voor parlementaire behandeling.
De verkiezingen in mei en de daarop volgende formatie maakten de
begrotingsbesprekingen dit jaar ,,bijzonder'', constateert Van Maanen.
,,Wij hebben in het voorjaar een zogenoemde beleidsarme begroting
gemaakt; een begroting zonder nieuw beleid.'' Bij het sluiten van het
regeerakkoord hebben PvdA, VVD en D66 ook beslissingen genomen voor de
begroting van volgend jaar.
De dag na Prinsjesdag debatteren de fractievoorzitters tijdens de
algemene en politieke beschouwingen met de minister-president over de
begroting. Om zich goed op dit debat te kunnen voorbereiden, krijgen de
fractievoorzitters de Miljoenennota ruim een week voor de publicatie.
Tijdens de algemene financiële beschouwingen over twee weken
spreken de financiële specialisten met de minister van
Financiën over het beleid.Daarna worden de begrotingen van de
verschillende departementen vastgesteld. Na goedkeuring volgt
behandeling in de Eerste Kamer.
Eerder dit jaar bepleitten een werkgroep van ambtenaren en de vaste
Kamercommissie voor de rijksuitgaven een tweede Prinsjesdag, de 'derde
woensdag' in mei. Staat de derde dinsdag van september in het teken van
het nieuwe begrotingsjaar, de derde woensdag van mei zou de dag van de
verantwoording over het afgelopen jaar moeten worden.
,,Ik zou een dergelijke aanpak toejuichen'', zegt Van Maanen. ,,De
analyse van het beleid - en de vraag of een belastinggulden goed is
uitgegeven - zou er sterk door worden verbeterd.''
NIEUWS
SUPPLEMENT
DOSSIERS
ARCHIEF
ADVERTENTIES
SERVICE
