ARTIKELEN:

NRC HANDELSBLAD & IDFA:
   GESPREK VAN DE DAG
   RECENSIES
   PUBLIEKSRECENSIES EN REACTIES

FESTIVAL INFORMATIE:

IDFA & DOCUMENTAIRES:

Zie ook het
NRC Handelsblad
Filmarchief

Door JOYCE ROODNAT
AMSTERDAM, 3 DEC. Als de Amerikaan Frederick Wiseman, een van de beste documentaire-cineasten van de wereld, een nieuwe film heeft, dan mag het International Documentary Filmfestival Amsterdam erop rekenen dat hij die persoonlijk komt presenteren. Zo ook dit jaar: Wiseman arriveerde met La Comédie Française ou l'amour joué, een weergaloze schildering van het fameuze Franse toneelgezelschap met die naam. Acht weken bivakkeerde Wiseman met zijn filmploeg in het grote geelvierkante gebouw middenin Parijs. Hij sloeg de kassières gade, de pruiken-, decor- en kostuumontwerpers, de zakelijke en de artistieke leiding, het publiek en vooral de acteurs. In een film die met zijn krap vier uur werkelijk niet te veel tijd in beslag neemt, zien we hen zich meester maken van hun rollen, zien we hen onder de hoede van de regisseurs taal omkneden tot driedimensionaal drama, zien we onder meer een puntgave opvatting van Molières Don Juan ontstaan.

Wiseman houdt zich in zijn films nooit op de vlakte, maar hij ventileert zijn mening en passant. Hij beoordeelt uiteindelijk steeds wat het effect is, de winst, het verlies, van menselijke inspanning en dat doet hij door elk onderwerp dat hij onder zijn loupe neemt, neer te zetten als een door gedreven medewerkers gerund bedrijf, of het nu een dierentuin betreft (in Zoo), een balletgroep (Ballet), de afdeling voor terminale patienten van een ziekenhuis (Near Death) of een legeronderdeel (Basic Training). Interviewen doet hij niet, hij observeert. Hij gunt zichzelf en ons daarvoor de tijd en weet dan juist door die tijd te nemen net dat gesprek of die gebeurtenis of dat doorslaggevende detail vast te nemen.

Naar die aanpak snak je meermalen bij het zien van Een koninklijk gezelschap van Roel van Dalen, onderdeel van een vijfluik over het Koninklijk Concertgebouworkest. De film is vergelijkbaar met Wisemans Comédie Française, want ook Van Dalen koos ervoor het orkest gestalte te geven als een instituut. Bovendien kreeg hij al meteen een filmgeniek conflict kado; in zijn film is te zien hoe artistiek directeur Jan Zekveld opstapt. Maar Van Dalen verlegt, met name bij Zekvelds afscheid van "zijn' orkest, te snel zijn aandacht. Bovendien interviewde hij, in tegenstelling tot Wiseman, wel en dat leidde tot overbodige gesprekjes waar de mensen in knetterende clichés te berde brengen wat Van Dalen nu juist moet laten zien. Verschillende malen lukt hem dat ook, en dat degradeert die, dan blijkbaar voor de zekerheid toch maar gefilmde, gesprekjes tot des te groter tijdverlies. Maar zijn materiaal is explosief: de groeiende spanning tussen de besmuikt oververmoeide orkestleden en hun gepassioneerd mateloze dirigent Chailly doet uitkijken naar de andere vier delen van de film.

In de categorie "quasi-documentaires' moet Forgotten Silver worden genoemd van de Nieuw-Zeelandse speelfilmmaker Peter Jackson. Het is een hilarische parodie op van die keurig-deftige filmhistorische documentaires over de zogenaamde herontdekking van een Nieuw-Zeelands filmgenie dat in 1900 al de kwaliteiten in zich zou hebben verenigd van D.W. Griffith, Sergei Eisenstein en Orson Welles.

Mysterion van de Finse Pirjo Honkassalo is feitelijk geen quasi-documentaire _ zij filmde echt in en om een nonnenklooster in een uithoek van Estland. Maar haar pathos, met al die steeds ijlzingende vrouwen en hun berustend volvoerde landarbeid, schept een leugenmasker, hoe echt de nonnen ook zijn: ik geloof althans geen moment in het contrast tussen dat zogenaamd prachtig-zuivere leven daar op het, blijkbaar spiritueel volmaakte, platteland en de ernstige milieuverontreiniging die de maakster argumentloos uitwerpt over die arcadische idylle.

De liefste film van het IDFA tot nu toe is het meeslepende Microcosmos-le peuple de l'herbe van de Franse biologen-filmers Claude Nuridsany en Marie Perennou. Er werd gefilmd in een Frans weitje, met spin, tor, mier en kever uitvergroot tot hoofdpersonen in een wereld waar tijd, ruimte en proporties zich onttrekken aan de menselijke verhoudingen. Met het vliegend hert als gladiator, de rups als de knorrige automobilist. De slakken zijn de dichters, volmaakt dromerig en sensueler dan ze ooit zullen bestaan bij de mensensoort.

Forgotten Silver: vanavond Alfa 1, 20.15u; Mysterion, vanavond, Alfa 3, 19.30u. La Comédie Française en Een koninklijk gezelschap zijn tijdens de IDFA niet meer te zien.

Een koninklijk gezelschap is vanaf maandag wel te zien bij de AVRO, in vijf delen, eerste deel 22u32, Ned. 1. Microcosmos wordt dit voorjaar uitgebracht in de bioscoop.