Feiten zijn voor boekhouders, zegt Werner Herzog. Nederlandse filmers reageren op zijn manifest.

Danielle Pinedo

EERDER DIT JAAR trok Werner Herzog fel van leer tegen de zogeheten direct cinema, de school die stelt dat een documentairemaker de werkelijkheid kan betrappen en onversneden vastleggen in een film. Na een avondje zappen in een Amerikaanse hotelkamer, stelde de Duitse cineast een manifest van twaalf punten op.

Uit het 'Minnesota-manifest':

1. De zogenoemde cinema vérité ontbreekt het aan vérité. Het resultaat is hooguit een oppervlakkige waarheid, de waarheid van de boekhouders.

2. Een bekende vertegenwoordiger uit de school van de cinema vérité heeft verklaard dat de waarheid kan worden gevonden door simpelweg een camera te nemen en eerlijk te zijn. Hij doet denken aan de nachtwaker van het Hooggerechtshof die zich ergert aan de hoeveelheid wetten en juridische procedures. En die redeneert: 'Voor mij zou er slechts één wet hoeven te zijn: de slechteriken moeten de gevangenis in.'

3. Cinema vérité verwart feit en waarheid, en ploegt dus louter stenen om. En toch, soms hebben feiten een vreemde en bizarre kracht die ervoor zorgt dat de waarheid die ze bevatten ongelooflijk wordt.

4. Feiten creëren normen, waarheid verlichting.

5. Er zijn diepere lagen van waarheid in de cinema en er is zoiets als dichterlijke en verbijsterende waarheid. Het is geheimzinnig en ongrijpbaar en kan slechts door verdichting, verbeelding en stilering worden bereikt.

6. Makers van cinema vérité lijken op toeristen die foto's maken terwijl ze tussen de ruïnes van feiten staan.

Cherry Duyns (Levensberichten, De Wording):

,,Ik heb groot respect voor Werner Herzog, laat ik dat voorop stellen. Maar ik ben bang dat hij na zijn zoveelste confrontatie met Klaus Kinski de weg is kwijtgeraakt. Wat wil hij in godsnaam zeggen met zijn manifest? Naar mijn bescheiden mening moet een filmer in volledige vrijheid kunnen werken; zonder stellingen, zonder algemene waarheden. Nee, dan vind ik de stellingen van Luther een stuk interessanter.''

Niek Koppen (The Hunt, De Keuken van Kok):

,,Herzog is een geniale mafkees. Ik ben een groot bewonderaar van zijn documentaires om de vrijheden die hij zich als filmmaker veroorlooft en het lef dat hij toont. Hoewel hij daar niet toe oproept zou ik me wel een aanhanger van zijn manifest willen noemen. Cinema vérité bestaat niet, film is de waarheid van de maker.''

Frans Bromet (Buren, Oh God):

,,De heer Herzog moet zichzelf die bewuste avond in zijn hotelkamer behoorlijk bedwelmd hebben, anders kan ik zijn poging tot een manifest niet verklaren. Het zijn loze kreten van een alcoholist, niets meer, niets minder. Of nee: een mengeling van het hippie denken en Pruisische hoogmoed. Dit soort wartaal is geen serieus commentaar waardig.''

Hillie Molenaar (Daily Nation):

,,Ik vermoed dat Herzog die dertigste april in zijn motelkamer in Minnesota Amerika op z'n smalst heeft gezien. Misschien was hij verveeld, voelde hij zich depressief - wie zal het zeggen? Feit is dat wat hij die avond op zijn tv-scherm zag tot cinema vérité heeft gebombardeerd. Bizar natuurlijk, want onder dat genre verstaat de doorsnee documentairemaker iets heel anders: non-conformisme, improvisatie. Als je het heel simpel bekijkt, is zijn manifest vooral een vorm van free publicity: vlak voor het filmfestival van Cannes even scoren. Herzog is een leuke goochelaar.''

Thomas Doebele en Maarten Schmidt (Het nalatenschap van dr. Esperanto):

,,Wij hebben het echt geprobeerd het manifest te lezen, maar denken het voorlopig nog niet te kunnen begrijpen.''

De laatste stelling uit Herzogs manifest:

Het leven in de oceaan moet een hel zijn. Een gigantische, genadeloze hel van voortdurend en direct gevaar. Het is zo'n hel, dat tijdens de evolutie bepaalde soorten - waaronder de mens - kruipend een smalle strook vasteland op zijn gevlucht, waar de Lessen der Duisternis voortgaan.