Dossier Vrijheid voor de Papoea's

Nieuws

Brief

Documenten

Strijd voor vrijheid

'Hoofdpijn over de aspiraties van een volk'

JAYAPURA, 3 MAART. 'Als Indonesië echt democratisch wordt, dienen ook wij ons recht te krijgen.' Gesprek met Tom Beanal, Papoea-leider met een loodzware opdracht.

Dirk Vlasblom

Thomas (Tom) Beanal is opgetogen en bezorgd tegelijk. De Musyawarah Besar Papua (het Groot Papoeaberaad), de eerste ongestoorde bijeenkomst van Papoea-activisten in 38 jaar, is achter de rug. Deze driedaagse vergadering, die vorige week werd gehouden, was bij tijden emotioneel en chaotisch, maar is vlekkeloos verlopen en heeft Beanal gekozen tot één van de twee voorzitters van het nieuwe Papoea-Presidium. De euforie onder de Papoea-bevolking over dit succes is zo groot dat het de leider zorgen baart. ,,Het is een lastige klus. De verwachtingen van het volk bezorgen me hoofdpijn. Zoals ik het zie, moeten we van deze nieuwe structuur (een raad van 170 en een presidium van 22) een instrument maken voor onze strijd. Maar het volk verwacht niets minder dan onafhankelijkheid.''

Tom Beanal loopt tegen de zestig en heeft een lange weg afgelegd. Als jongetje uit Tsinga, een dorp van Amungme-Papoea's in het centrale bergland, werd hij aan het begin van de jaren vijftig onder de arm genomen door Nederlandse Franciscanen, die voor zijn schoolopleiding zorgden en hem, na de overdracht van Nederlands Nieuw Guinea aan Indonesië in 1962-'63, theologie lieten studeren. Hij ging zijn volk voor in de strijd om de grondrechten die het verloor aan de koper- en goudmijn van het Amerikaanse Freeport-MacMoran en schopte het tot adat-oudste der Amungme en commissaris van Freeport. En nu is hij één van de voormannen van het gehele Papoea-volk, met een drukkend mandaat.

Commissie-2 van het Papoeaberaad, die voorstellen moest doen voor een 'politieke agenda', suggereerde om per 1 mei - de datum waarop westelijk Nieuw Guinea in 1963 Indonesisch werd en Irian Barat (West-Irian, later Irian Jaya) ging heten - een tegenregering te vormen. Beanal ziet echter een lange mars naar de beoogde vrijheid voor zich: ,,Deze nieuwe structuur is het embryo van een partij, niet van een alternatieve regering. Wij zijn nog onder Indonesisch recht. Als wij een eigen regering vormen, is dat separatisme, en dat is gevaarlijk. Het mag gewoon niet. Het is ook geen goed idee. We gaan door op de ingeslagen weg en passen ons tempo aan aan de ontwikkelingen. De wens van een eigen staat en snelle vorming van een regering is weliswaar sterk in Papoea-kring, maar het is een aspiratie die nog nooit is gekanaliseerd. Als we doorgaan met discussiëren zoals dat tijdens het beraad gebeurde, worden de mensen zich geleidelijk meer bewust van de situatie. Deze nieuwe structuur ombouwen tot een Papoea-partij is een beter idee. Dan weet de regering waar ze aan toe is en dan kunnen wij onze strijd vrijer voeren.''

Toen president Abdurrahman Wahid van Indonesië op 31 december naar de provinciehoofdstad Jayapura kwam, was Beanal één van zijn gesprekspartners. Wahid zei toen: ,,De Papoea's zijn vrij om eisen te stellen, maar het is mijn taak als president om de eenheid van Indonesië te bewaren.'' Dat lijkt een ultiem machtswoord, maar Beanal is niet onder de indruk: ,,Wahid heeft hier gezegd: ik moet over deze zaken verantwoording afleggen aan het Volkscongres, dus jullie moeten jullie eisen maar aan dat adres richten. Ik vind dat niet fair. Want Indonesië heeft Irian gekregen met de wapens krachtens een decreet van wijlen president Soekarno. De president heeft dus kennelijk de macht om vrijheid te geven en te nemen.''

Ziet u het aantreden van de regering-Wahid als vooruitgang?

,,Het is een vooruitgang voor de Indonesiërs. We moeten nog zien of het ook gunstig is voor ons.''

Is de jongste naamsverandering - Irian Jaya werd Papoea - van belang?

,,Dat is belangrijk omdat wij Papoea's zo onze identiteit hebben herkegen.''

Dit betekent toch een verandering in de houding van de centrale regering?

,,Ik zie dat niet als een initiatief van de regering, maar als een persoonlijke daad van Gus Dur (de koosnaam van de Indonesische president Wahid). Hij mag dan de president zijn, maar je kunt dit niet los zien van zijn persoonlijkheid. Het Volkscongres gaat vast niet akkoord met die naamsverandering.''

Hoe zou u de positie van Gus Dur tegenover Papoea willen omschrijven?

,,Als dilemmatisch. Aan de ene kant erkent hij het democratische recht van de Papoea's om hun vrijheidaspiraties kenbaar te maken, maar hij heeft ook rekening te houden met andere Indonesiërs, die de natuurlijke rijkdommen van Papoea niet willen opgeven.''

Het nieuwe politieke klimaat in Indonesië is toch gunstig voor de Papoea's? Een beraadslaging als die van vorige week was twee jaar geleden niet mogelijk.

,,Dat is waar. Indonesië levert op dit moment een krachtsinspanning om de oude autoritaire staat los te laten en daarom bestaan er nu geen regels meer voor bijeenkomsten als deze.''

Papoea's zeggen dat Nederland bij hun in de schuld staat en dat Nederland hun vrijheidsstrijd moet steunen. Wat kan Nederland eigenlijk doen?

,,Ik denk dat de rol van Nederland kan zijn om uit de doeken te doen wat er nu echt gebeurd is in de jaren zestig. Hoe kwam het Verdrag van New York (waarin Nederland akkoord ging met overdracht aan Indonesië, mits de Papoea's daarna zouden worden geraadpleegd) tot stand? Waarom heeft Nederland de Papoea's daarna aan hun lot overgelaten, toen die Volksraadpleging uitdraaide op een farce? Nederland kan Indonesië aansporen om één en ander recht te zetten. En Nederland moet ook uitleggen dat het de soevereiniteit in 1949 heeft overgedragen aan een bondsstaat, niet aan een centralistische eenheidsstaat.''

Nederland bevindt zich in een lastig parket. Het toont zich ingenomen met de nieuwe, democratisch gekozen regering in Jakarta en wil die graag helpen. Aan de andere kant heeft het een ereschuld aan het Papoea-volk.

,,Dat is helemaal niet zo lastig. Democratie betekent dat een ieder zijn recht kan halen. Als Indonesië echt democratisch wordt, dienen ook wij ons recht te krijgen.''